उद्वर्तन
Hindi
Etymology
Learned borrowing from Sanskrit उद्वर्तन (udvartana). Doublet of उबटन (ubṭan).
Pronunciation
- (Delhi) IPA(key): /ʊd̪.ʋəɾ.t̪ən/, [ʊd̪.wɐɾ.t̪ɐ̃n]
Noun
उद्वर्तन • (udvartan) m (rare)
- rubbing or kneading the body
- synonym of उबटन (ubṭan)
- grinding
- Synonym: पीसना (pīsnā)
- bad behaviour or conduct, rudeness
Declension
| singular | plural | |
|---|---|---|
| direct | उद्वर्तन udvartan |
उद्वर्तन udvartan |
| oblique | उद्वर्तन udvartan |
उद्वर्तनों udvartanõ |
| vocative | उद्वर्तन udvartan |
उद्वर्तनो udvartano |
Further reading
- Dāsa, Śyāmasundara (1965–1975) “उद्वर्तन”, in Hindī Śabdasāgara [lit. Sea of Hindi words] (in Hindi), Kashi [Varanasi]: Nagari Pracarini Sabha
Sanskrit
Alternative scripts
Alternative scripts
- উদ্বৰ্তন (Assamese script)
- ᬉᬤ᭄ᬯᬃᬢᬦ (Balinese script)
- উদ্বর্তন (Bengali script)
- 𑰄𑰟𑰿𑰪𑰨𑰿𑰝𑰡 (Bhaiksuki script)
- 𑀉𑀤𑁆𑀯𑀭𑁆𑀢𑀦 (Brahmi script)
- ဥဒွရ်္တန (Burmese script)
- ઉદ્વર્તન (Gujarati script)
- ਉਦ੍ਵਰ੍ਤਨ (Gurmukhi script)
- 𑌉𑌦𑍍𑌵𑌰𑍍𑌤𑌨 (Grantha script)
- ꦈꦢ꧀ꦮꦂꦠꦤ (Javanese script)
- 𑂇𑂠𑂹𑂫𑂩𑂹𑂞𑂢 (Kaithi script)
- ಉದ್ವರ್ತನ (Kannada script)
- ឧទ្វត៌ន (Khmer script)
- ອຸທ຺ວຣ຺ຕນ (Lao script)
- ഉദ്വര്തന (Malayalam script)
- ᡠᡩᠣᠸᠠᡵᢠᠠᠨᠠ (Manchu script)
- 𑘄𑘟𑘿𑘪𑘨𑘿𑘝𑘡 (Modi script)
- ᠤᢑᢦᠷᢐᠠᠨᠠ᠋ (Mongolian script)
- 𑦤𑦿𑧠𑧊𑧈𑧠𑦽𑧁 (Nandinagari script)
- 𑐄𑐡𑑂𑐰𑐬𑑂𑐟𑐣 (Newa script)
- ଉଦ୍ଵର୍ତନ (Odia script)
- ꢆꢣ꣄ꢮꢬ꣄ꢡꢥ (Saurashtra script)
- 𑆇𑆢𑇀𑆮𑆫𑇀𑆠𑆤 (Sharada script)
- 𑖄𑖟𑖿𑖪𑖨𑖿𑖝𑖡 (Siddham script)
- උද්වර්තන (Sinhalese script)
- 𑩐𑩒𑩭 𑪙𑩾𑩼 𑪙𑩫𑩯 (Soyombo script)
- 𑚄𑚛𑚶𑚦𑚤𑚶𑚙𑚝 (Takri script)
- உத்³வர்தந (Tamil script)
- ఉద్వర్తన (Telugu script)
- อุทฺวรฺตน (Thai script)
- ཨུ་དྭ་རྟ་ན (Tibetan script)
- 𑒅𑒠𑓂𑒫𑒩𑓂𑒞𑒢 (Tirhuta script)
- 𑨀𑨃𑨛𑩇𑨭𑨫𑩇𑨙𑨝 (Zanabazar Square script)
Etymology
From उद्- (ud-) + वृत् (vṛt) + -अन (-ana).
Pronunciation
- (Vedic) IPA(key): /ud.ʋɐɾ.tɐ.nɐ/
- (Classical Sanskrit) IPA(key): /ud̪.ʋɐɾ.t̪ɐ.n̪ɐ/
Adjective
उद्वर्तन • (udvartana) stem
Declension
| singular | dual | plural | |
|---|---|---|---|
| nominative | उद्वर्तनः (udvartanaḥ) | उद्वर्तनौ (udvartanau) उद्वर्तना¹ (udvartanā¹) |
उद्वर्तनाः (udvartanāḥ) उद्वर्तनासः¹ (udvartanāsaḥ¹) |
| accusative | उद्वर्तनम् (udvartanam) | उद्वर्तनौ (udvartanau) उद्वर्तना¹ (udvartanā¹) |
उद्वर्तनान् (udvartanān) |
| instrumental | उद्वर्तनेन (udvartanena) | उद्वर्तनाभ्याम् (udvartanābhyām) | उद्वर्तनैः (udvartanaiḥ) उद्वर्तनेभिः¹ (udvartanebhiḥ¹) |
| dative | उद्वर्तनाय (udvartanāya) | उद्वर्तनाभ्याम् (udvartanābhyām) | उद्वर्तनेभ्यः (udvartanebhyaḥ) |
| ablative | उद्वर्तनात् (udvartanāt) | उद्वर्तनाभ्याम् (udvartanābhyām) | उद्वर्तनेभ्यः (udvartanebhyaḥ) |
| genitive | उद्वर्तनस्य (udvartanasya) | उद्वर्तनयोः (udvartanayoḥ) | उद्वर्तनानाम् (udvartanānām) |
| locative | उद्वर्तने (udvartane) | उद्वर्तनयोः (udvartanayoḥ) | उद्वर्तनेषु (udvartaneṣu) |
| vocative | उद्वर्तन (udvartana) | उद्वर्तनौ (udvartanau) उद्वर्तना¹ (udvartanā¹) |
उद्वर्तनाः (udvartanāḥ) उद्वर्तनासः¹ (udvartanāsaḥ¹) |
- ¹Vedic
| singular | dual | plural | |
|---|---|---|---|
| nominative | उद्वर्तनी (udvartanī) | उद्वर्तन्यौ (udvartanyau) उद्वर्तनी¹ (udvartanī¹) |
उद्वर्तन्यः (udvartanyaḥ) उद्वर्तनीः¹ (udvartanīḥ¹) |
| accusative | उद्वर्तनीम् (udvartanīm) | उद्वर्तन्यौ (udvartanyau) उद्वर्तनी¹ (udvartanī¹) |
उद्वर्तनीः (udvartanīḥ) |
| instrumental | उद्वर्तन्या (udvartanyā) | उद्वर्तनीभ्याम् (udvartanībhyām) | उद्वर्तनीभिः (udvartanībhiḥ) |
| dative | उद्वर्तन्यै (udvartanyai) | उद्वर्तनीभ्याम् (udvartanībhyām) | उद्वर्तनीभ्यः (udvartanībhyaḥ) |
| ablative | उद्वर्तन्याः (udvartanyāḥ) उद्वर्तन्यै² (udvartanyai²) |
उद्वर्तनीभ्याम् (udvartanībhyām) | उद्वर्तनीभ्यः (udvartanībhyaḥ) |
| genitive | उद्वर्तन्याः (udvartanyāḥ) उद्वर्तन्यै² (udvartanyai²) |
उद्वर्तन्योः (udvartanyoḥ) | उद्वर्तनीनाम् (udvartanīnām) |
| locative | उद्वर्तन्याम् (udvartanyām) | उद्वर्तन्योः (udvartanyoḥ) | उद्वर्तनीषु (udvartanīṣu) |
| vocative | उद्वर्तनि (udvartani) | उद्वर्तन्यौ (udvartanyau) उद्वर्तनी¹ (udvartanī¹) |
उद्वर्तन्यः (udvartanyaḥ) उद्वर्तनीः¹ (udvartanīḥ¹) |
- ¹Vedic
- ²Brāhmaṇas
| singular | dual | plural | |
|---|---|---|---|
| nominative | उद्वर्तनम् (udvartanam) | उद्वर्तने (udvartane) | उद्वर्तनानि (udvartanāni) उद्वर्तना¹ (udvartanā¹) |
| accusative | उद्वर्तनम् (udvartanam) | उद्वर्तने (udvartane) | उद्वर्तनानि (udvartanāni) उद्वर्तना¹ (udvartanā¹) |
| instrumental | उद्वर्तनेन (udvartanena) | उद्वर्तनाभ्याम् (udvartanābhyām) | उद्वर्तनैः (udvartanaiḥ) उद्वर्तनेभिः¹ (udvartanebhiḥ¹) |
| dative | उद्वर्तनाय (udvartanāya) | उद्वर्तनाभ्याम् (udvartanābhyām) | उद्वर्तनेभ्यः (udvartanebhyaḥ) |
| ablative | उद्वर्तनात् (udvartanāt) | उद्वर्तनाभ्याम् (udvartanābhyām) | उद्वर्तनेभ्यः (udvartanebhyaḥ) |
| genitive | उद्वर्तनस्य (udvartanasya) | उद्वर्तनयोः (udvartanayoḥ) | उद्वर्तनानाम् (udvartanānām) |
| locative | उद्वर्तने (udvartane) | उद्वर्तनयोः (udvartanayoḥ) | उद्वर्तनेषु (udvartaneṣu) |
| vocative | उद्वर्तन (udvartana) | उद्वर्तने (udvartane) | उद्वर्तनानि (udvartanāni) उद्वर्तना¹ (udvartanā¹) |
- ¹Vedic
Noun
उद्वर्तन • (udvartana) stem, n
- the act of rising, going up, ascending, bouncing, jumping up
- c. 700 CE – 900 CE, Bhāgavata Purāṇa 8.12.19:
- आवर्तन्ओद्वर्तनकम्पितस्तनप्रकृष्टहारोरुभरैः पदे पदे। प्रभज्यमानामिव मध्यतश्चलत्पदप्रवालं नयतीं ततस्ततः॥
- āvartanodvartanakampitastanaprakṛṣṭahārorubharaiḥ pade pade. prabhajyamānāmiva madhyataścalatpadapravālaṃ nayatīṃ tatastataḥ.
- Because the ball was falling down and bouncing up, as she played with it, her breasts trembled, and because of the weight of those breasts and her heavy flower garlands, her waist appeared to be all but breaking at every step, as her two soft feet, which were reddish like coral, moved here and there.
- आवर्तन्ओद्वर्तनकम्पितस्तनप्रकृष्टहारोरुभरैः पदे पदे। प्रभज्यमानामिव मध्यतश्चलत्पदप्रवालं नयतीं ततस्ततः॥
- the springing up of plants or grains
- swelling up, overflowing
- drawing out metal, laminating
- grinding, pounding
- rubbing or kneading the body; cleansing it with fragrant unguents
- the unguents used for that
- vomiting
- Synonyms: see Thesaurus:छर्दि
- bad behaviour or conduct, rudeness
Declension
| singular | dual | plural | |
|---|---|---|---|
| nominative | उद्वर्तनम् (udvartanam) | उद्वर्तने (udvartane) | उद्वर्तनानि (udvartanāni) उद्वर्तना¹ (udvartanā¹) |
| accusative | उद्वर्तनम् (udvartanam) | उद्वर्तने (udvartane) | उद्वर्तनानि (udvartanāni) उद्वर्तना¹ (udvartanā¹) |
| instrumental | उद्वर्तनेन (udvartanena) | उद्वर्तनाभ्याम् (udvartanābhyām) | उद्वर्तनैः (udvartanaiḥ) उद्वर्तनेभिः¹ (udvartanebhiḥ¹) |
| dative | उद्वर्तनाय (udvartanāya) | उद्वर्तनाभ्याम् (udvartanābhyām) | उद्वर्तनेभ्यः (udvartanebhyaḥ) |
| ablative | उद्वर्तनात् (udvartanāt) | उद्वर्तनाभ्याम् (udvartanābhyām) | उद्वर्तनेभ्यः (udvartanebhyaḥ) |
| genitive | उद्वर्तनस्य (udvartanasya) | उद्वर्तनयोः (udvartanayoḥ) | उद्वर्तनानाम् (udvartanānām) |
| locative | उद्वर्तने (udvartane) | उद्वर्तनयोः (udvartanayoḥ) | उद्वर्तनेषु (udvartaneṣu) |
| vocative | उद्वर्तन (udvartana) | उद्वर्तने (udvartane) | उद्वर्तनानि (udvartanāni) उद्वर्तना¹ (udvartanā¹) |
- ¹Vedic
Descendants
- Prakrit: 𑀉𑀯𑁆𑀯𑀝𑁆𑀝𑀡 (uvvaṭṭaṇa) (see there for further descendants)
Further reading
- Monier Williams (1899) “उद्वर्तन”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, →OCLC, page 192, column 2.
- Hellwig, Oliver (2010–2025) “udvartana”, in DCS - The Digital Corpus of Sanskrit, Berlin, Germany.
- Apte, Vaman Shivram (1890) “उद्वर्तन”, in The practical Sanskrit-English dictionary, Poona: Prasad Prakashan
- Arthur Anthony Macdonell (1893) “उद्वर्तन”, in A practical Sanskrit dictionary with transliteration, accentuation, and etymological analysis throughout, London: Oxford University Press
- Turner, Ralph Lilley (1969–1985) “udvartana”, in A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages, London: Oxford University Press