चक्षुस्
Sanskrit
Etymology
See चक्षु (cakṣu).
Pronunciation
- (Vedic) IPA(key): /t͡ɕɐ́k.ʂus/
- (Classical Sanskrit) IPA(key): /t͡ɕɐk.ʂus̪/
Adjective
चक्षुस् • (cákṣus) stem
Declension
| singular | dual | plural | |
|---|---|---|---|
| nominative | चक्षुः (cákṣuḥ) | चक्षुषौ (cákṣuṣau) चक्षुषा¹ (cákṣuṣā¹) |
चक्षुषः (cákṣuṣaḥ) |
| accusative | चक्षुषम् (cákṣuṣam) | चक्षुषौ (cákṣuṣau) चक्षुषा¹ (cákṣuṣā¹) |
चक्षुषः (cákṣuṣaḥ) |
| instrumental | चक्षुषा (cákṣuṣā) | चक्षुर्भ्याम् (cákṣurbhyām) | चक्षुर्भिः (cákṣurbhiḥ) |
| dative | चक्षुषे (cákṣuṣe) | चक्षुर्भ्याम् (cákṣurbhyām) | चक्षुर्भ्यः (cákṣurbhyaḥ) |
| ablative | चक्षुषः (cákṣuṣaḥ) | चक्षुर्भ्याम् (cákṣurbhyām) | चक्षुर्भ्यः (cákṣurbhyaḥ) |
| genitive | चक्षुषः (cákṣuṣaḥ) | चक्षुषोः (cákṣuṣoḥ) | चक्षुषाम् (cákṣuṣām) |
| locative | चक्षुषि (cákṣuṣi) | चक्षुषोः (cákṣuṣoḥ) | चक्षुःषु (cákṣuḥṣu) |
| vocative | चक्षुः (cákṣuḥ) | चक्षुषौ (cákṣuṣau) चक्षुषा¹ (cákṣuṣā¹) |
चक्षुषः (cákṣuṣaḥ) |
- ¹Vedic
| singular | dual | plural | |
|---|---|---|---|
| nominative | चक्षुः (cákṣuḥ) | चक्षुषौ (cákṣuṣau) चक्षुषा¹ (cákṣuṣā¹) |
चक्षुषः (cákṣuṣaḥ) |
| accusative | चक्षुषम् (cákṣuṣam) | चक्षुषौ (cákṣuṣau) चक्षुषा¹ (cákṣuṣā¹) |
चक्षुषः (cákṣuṣaḥ) |
| instrumental | चक्षुषा (cákṣuṣā) | चक्षुर्भ्याम् (cákṣurbhyām) | चक्षुर्भिः (cákṣurbhiḥ) |
| dative | चक्षुषे (cákṣuṣe) | चक्षुर्भ्याम् (cákṣurbhyām) | चक्षुर्भ्यः (cákṣurbhyaḥ) |
| ablative | चक्षुषः (cákṣuṣaḥ) | चक्षुर्भ्याम् (cákṣurbhyām) | चक्षुर्भ्यः (cákṣurbhyaḥ) |
| genitive | चक्षुषः (cákṣuṣaḥ) | चक्षुषोः (cákṣuṣoḥ) | चक्षुषाम् (cákṣuṣām) |
| locative | चक्षुषि (cákṣuṣi) | चक्षुषोः (cákṣuṣoḥ) | चक्षुःषु (cákṣuḥṣu) |
| vocative | चक्षुः (cákṣuḥ) | चक्षुषौ (cákṣuṣau) चक्षुषा¹ (cákṣuṣā¹) |
चक्षुषः (cákṣuṣaḥ) |
- ¹Vedic
| singular | dual | plural | |
|---|---|---|---|
| nominative | चक्षुः (cákṣuḥ) | चक्षुषी (cákṣuṣī) | चक्षूंषि (cákṣūṃṣi) |
| accusative | चक्षुः (cákṣuḥ) | चक्षुषी (cákṣuṣī) | चक्षूंषि (cákṣūṃṣi) |
| instrumental | चक्षुषा (cákṣuṣā) | चक्षुर्भ्याम् (cákṣurbhyām) | चक्षुर्भिः (cákṣurbhiḥ) |
| dative | चक्षुषे (cákṣuṣe) | चक्षुर्भ्याम् (cákṣurbhyām) | चक्षुर्भ्यः (cákṣurbhyaḥ) |
| ablative | चक्षुषः (cákṣuṣaḥ) | चक्षुर्भ्याम् (cákṣurbhyām) | चक्षुर्भ्यः (cákṣurbhyaḥ) |
| genitive | चक्षुषः (cákṣuṣaḥ) | चक्षुषोः (cákṣuṣoḥ) | चक्षुषाम् (cákṣuṣām) |
| locative | चक्षुषि (cákṣuṣi) | चक्षुषोः (cákṣuṣoḥ) | चक्षुःषु (cákṣuḥṣu) |
| vocative | चक्षुः (cákṣuḥ) | चक्षुषी (cákṣuṣī) | चक्षूंषि (cákṣūṃṣi) |
Noun
चक्षुस् • (cákṣus) stem, n
- light; clearness
- c. 1200 BCE – 1000 BCE, Atharvaveda 5.24.9:
- सू॒र्यश् च॒क्षुषाम् अ॒धिपतिः स॒ मावतु ।
- sūryáś cakṣúṣā́m adhípátíḥ sa mā́vátú.
- May Sūrya (the Sun), ruler of lights, favour me.
- सू॒र्यश् च॒क्षुषाम् अ॒धिपतिः स॒ मावतु ।
- the faculty of seeing; sight; vision
- c. 1 CE – 200 CE, Vimalakīrtinirdeśa 3.29:
- कियद् आयुष्मान् अनिरुद्धो दिव्येन चक्षुषा पश्यति ।
- kiyad āyuṣmān aniruddho divyena cakṣuṣā paśyati.
- How far does the Elder Aniruddha see with the divine sight?
- कियद् आयुष्मान् अनिरुद्धो दिव्येन चक्षुषा पश्यति ।
- the eye (often at the end of a compound)
- c. 1200 BCE – 1000 BCE, Atharvaveda 4.9.6:
- दुर्हा॒र्दश् च॒क्षुषो घोरा॒त् त॒स्मान् नः पाह्य् आञ्जन ॥
- dúrhārdáś cakṣúṣó ghórāt tasmā́n náḥ pā́hy ā́ñjana.
- Ointment, protect us from that evil-intending, horrible eye.
- दुर्हा॒र्दश् च॒क्षुषो घोरा॒त् त॒स्मान् नः पाह्य् आञ्जन ॥
- a look
- lustre; splendour
Related terms
- चक्षु (cakṣu)
References
- Apte, Vaman Shivram (1890) “चक्षुस्”, in The practical Sanskrit-English dictionary, Poona: Prasad Prakashan
- Monier Williams (1899) “Cákshus”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, →OCLC, page 382/1.