czacz

Derived from Proto-Slavic, assumed to be an imitative or children's nursery word. First attested in 1440.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /t͡ʃʲʲaːt͡ʃʲʲ/
• IPA^(key): (15^th CE) /t͡ʃʲʲɒt͡ʃʲʲ/

czacz m animacy unattested

1. (attested in Southern Borderlands, Lesser Poland, Greater Poland) prize for winning a race
   • 1440, rękopiśmienne ekscerpty - glosy z rozariusza z rękopisu znajdującego się w zbiorach Biblioteki Klasztornej oo. Paulinów na Jasnej Górze pod sygn. II 25 z r. 1444, page 37v:

     Bravium […] est munus uel corona victorie proprie cacz […] Eciam bravium est precium quod datur cursori proprie czacz

     [Bravium […] est munus uel corona victorie proprie czacz […] Eciam bravium est precium quod datur cursori proprie czacz]

   • 1880-1894 [XV med.], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎^[1], volume I, Lviv, page 63:

     In stadio... omnes quidem currunt, sed vnus accipit brauium zaclad, [c]zacz

     [In stadio... omnes quidem currunt, sed vnus accipit brauium zakład, [c]zacz]

   • 1874-1891 [1449], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[2], [3], [4]}, volume XXV, page 164:

     In stadio... omnes quidem currunt, sed vnus accipit brauium zaclad, [c]zacz

     [In stadio... omnes quidem currunt, sed vnus accipit brauium zakład, [c]zacz]

   • 1876-1929 [c. 1455], Vatroslav Jagić, editor, Archiv für slavische Philologie‎^[5], volume XIV, Miechów, Kruchowo, page 494:

     Czacz brauium

     [Czacz bravium]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 20r:

     Brauium est precium quod datur cursori vel est munus vel corona victorie czacz

     [Bravium est precium quod datur cursori vel est munus vel corona victorie czacz]

2. payment for a messenger
   • 1440, rękopiśmienne ekscerpty - glosy z rozariusza z rękopisu znajdującego się w zbiorach Biblioteki Klasztornej oo. Paulinów na Jasnej Górze pod sygn. II 25 z r. 1444, page 37v:

     Bravium […] est munus uel corona victorie proprie cacz […] Eciam bravium est precium quod datur cursori proprie czacz

     [Bravium […] est munus uel corona victorie proprie czacz […] Eciam bravium est precium quod datur cursori proprie czacz]

   • XV p. post., rękopiśmienne ekscerpty - glosy z rozariusza w rękopisie Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, obecnie we Wrocławiu, o sygn. 3297, z r. 1476, page 34r:

     Brauium […] est munus uel corona victorie […] Eciam brauium dicitur precium quod datur cursori proprie czacz

     [Brauium […] est munus uel corona victorie […] Eciam brauium dicitur precium quod datur cursori proprie czacz]

   • XV p. post., Rękopiśmienne ekscerpty - glosy z rozariusza w rękopisie Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, obecnie we Wrocławiu, o sygn. 1630, page 13v:

     Bravium […] est munus uel chorona victorie […] Eciam bravium est precium quod datur cursori proprie czacz

     [Bravium […] est munus uel chorona victorie […] Eciam bravium est precium quod datur cursori proprie czacz]

• Boryś, Wiesław (2005) “cacko”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “cacko”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “cacko”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “cacko”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• K. Nitsch, editor (1955), “czacz”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 341
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “czacz”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “czacz”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk