zimziyo
Uzbek
Alternative forms
- zim-ziyo
- sim-siyoh
Etymology
From earlier form sim-siyoh, a partial reduplication of siyoh (“black”). Contaminated by ziyo (“light”).[1] Compare Turkish simsiyah, Tajik сип-сиёҳ (sip-siyoh), Crimean Tatar sim-siya.
Adjective
zimziyo
- intensive form of siyoh (“black”), jet-black, pitch-black
- Synonym: qop-qora
See also
- qop-qorongʻi (“pitch-dark”)
References
- ^ Shavkat Rahmatullayev (2009) O'zbek tilining etimologik lug'ati[1], volume 3 (in Uzbek), Tashkent: National University of Uzbekistan named after Mirzo Ulugbek, page 105:
- ЗИМЗИЙО: Бундай товуш таркибли сифат ТжРСда йўқ. ЎТИЛда бу сифат "сўзлашув тилига хос" таъкиди билан киритилиб, асли 'қоронғи' маъносини англатадиган сиёҳ сифатининг сип-сиёҳ кучайтирма шакли таркибида мураккаб товуш ўзгариши билан юзага келган дейилган [ф-т сим-сиёҳ]. Бу сифатнинг кучайтирма шакли ТжРСда сип-сийоҳ тарзида п товуши билан ҳосил қилиниши мисолда аск этган (538). Зийо оти 'нур', 'ёруғлик' маъносини англатади (ТжРС, 154); демак, асли сийоҳ сифати дейиш, сийоҳ сифатининг кучайтириш шакли сип-сийоҳ дейиш тўғри. Ўзбек сўзлашув тилида аввало охирги ҳ товуши айтилмай қўйгани натижасида сийо шакли юзага келган, сўнгра зийо оти таъсири билан с товуши з товушига, з товушининг таъсири билан п товуши м товушига алмаштирилган; сип-сийоҳ → сип-сийо → зип-сийо → зип-зийо → зим-зийо; шундай товуш ўзгаришларидан кейин бу сифат қисмлари чизиқчасиз қўшиб ёзиладиган бўлган.
- ZIMZIYO: Bunday tovush tarkibli sifat TjRSda yoʻq. OʻTILda bu sifat "soʻzlashuv tiliga xos" ta’kidi bilan kiritilib, asli 'qorongʻi' ma’nosini anglatadigan siyoh sifatining sip-siyoh kuchaytirma shakli tarkibida murakkab tovush oʻzgarishi bilan yuzaga kelgan deyilgan [f-t sim-siyoh]. Bu sifatning kuchaytirma shakli TjRSda sip-siyoh tarzida p tovushi bilan hosil qilinishi misolda ask etgan (538). Ziyo oti 'nur', 'yorugʻlik' ma’nosini anglatadi (TjRS, 154); demak, asli siyoh sifati deyish, siyoh sifatining kuchaytirish shakli sip-siyoh deyish toʻgʻri. Oʻzbek soʻzlashuv tilida avvalo oxirgi h tovushi aytilmay qoʻygani natijasida siyo shakli yuzaga kelgan, soʻngra ziyo oti ta’siri bilan s tovushi z tovushiga, z tovushining ta’siri bilan p tovushi m tovushiga almashtirilgan; sip-siyoh → sip-siyo → zip-siyo → zip-ziyo → zim-ziyo; shunday tovush oʻzgarishlaridan keyin bu sifat qismlari chiziqchasiz qoʻshib yoziladigan boʻlgan.