ćwierć

• ćwirć

Inherited from Proto-Slavic *četvьrtь. First attested in the 15th century.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /t͡ɕʲfʲɛrt͡ɕʲ/
• IPA^(key): (15^th CE) /t͡ɕʲfʲɛrt͡ɕʲ/

ćwierć f (related adjective ćwierciowy)

1. (attested in Greater Poland, Lesser Poland) quarter (one fourth part of something)
   • 1858 [c. 1408], Wojciech Szurkowski z Ponieca, “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle [Urban court rulings i.e. "Ortyls"]”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich [History of Slavic lawmaking], volume 6, Poniec, page 140:

     Pothym w czwyercz roku poszwaly gy przed sząd

     [Potym w ćwierć roku pozwali ji przed sąd]

   • 1914 [1500], Adorján Divéky, editor, Zsigmond lengyel herczeg Budai számadásai (1500-1502, 1505)‎^[1], page 38:

     Pro quinque ulnis sarlath et una quarta al. czwyercz mensure Ungaricalis dati sunt per manus Olbricht, quamlibet ulnam sex florenis minus I ortt pensando, summam facit XXX florenos

     [Pro quinque ulnis sarlath et una quarta al. ćwierć mensure Ungaricalis dati sunt per manus Olbricht, quamlibet ulnam sex florenis minus I ortt pensando, summam facit XXX florenos]

   • 1872 [1447], Adolf Rudyński, editor, Kodeks dyplomatyczny wielicki. Codex diplomaticus Vieliciensis‎^[2], Wieliczka, page 22:

     [Carnem] seccare... in partes magnas vlg.*cwyerty

     [[Carnem] seccare... in partes magnas vlg. ćwierci]

2. (attested in Lesser Poland) quarter of a field
   • 1936 [1443], Jan Smołka, Zofia Tymińska, editors, Księga ławnicza 1402-1445. Librorum scabinalium, t. I‎^[3], volume II, number 462, Przemyśl:

     Nicolaus... et Laurencius..., mercipotarii, recognouerunt..., quia Paulus... vendidit quartam agri al. czwircz post Shan... Nicolao

     [Nicolaus... et Laurencius..., mercipotarii, recognouerunt..., quia Paulus... vendidit quartam agri al. ćwirć post San... Nicolao]

   • 1868 [1493], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎^[4], volume XVIII (quotation in Old Polish; overall work in Polish, Latin, and Old Polish), page 517:

     Qui Ivan recognovit se esse subditum et hominem eiusdem i domine Zophie de area de tribus porcionibus al. ze trzech czwyerczy, pro quo homine prefata Zophia dedit osyedlczysną

     [Qui Ivan recognovit se esse subditum et hominem eiusdem i domine Zophie de area de tribus porcionibus al. ze trzech ćwierci, pro quo homine prefata Zophia dedit osiedlczyzna]

   • 1868 [1495], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎^[5], volume XVI (quotation in Old Polish; overall work in Polish, Latin, and Old Polish), page 259:

     Invadiavit sibi Hynek quinque partes lanei seu quartas al. pyacz czwerczi lanowych desertas

     [Invadiavit sibi Hynek quinque partes lanei seu quartas al. pięć ćwierci łanowych desertas]

   • 1923 [1500], Helena Polaczkówna, editor, Najstarsza księga sądowa wsi Trześniowa 1419-1609‎^[6], Trześniów, Podkarpackie Voivodeship, page 141:

     Ad agrum par­ tem unam czwyercz

     [Ad agrum par­ tem unam ćwierć]

3. (attested in Kuyavia, Greater Poland) quarter (one fourth of some unit of measurement of bulk objects, e.g. a bushel (of variable size))
   • 1925 [1460], Roczniki Historyczne‎^[7], volume XIV, Kcynia, page 331:

     Duas quartas horei tritici al. czwyerczy

     [Duas quartas horei tritici al. ćwierci]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[8], page 389:

     I rzekł *drugimu: A ty wieleś winowat? A on rzekł: Sto ćwierci pszenice

     [I rzekł drugimu: «A ty wieleś winowat?» A on rzekł: «Sto ćwierci pszenice»]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 125:

     Myary, czwyerczy metretas

     [Miary, ćwierci metretas]

   • 1874-1891 [XV in.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[9], [10], [11]}, volume XXV, page 272:

     Czwi[r]cz metretas duas

     [Ćwi[r]ć metretas duas]

   • 1921 [1437], Kazimierz Tymieniecki, editor, Procesy twórcze formowania się społeczeństwa polskiego w wiekach średnich‎^[12], page 303:

     Martinus Braczyszewsky luit penam contra procuratorem, quia quartam vlg. czwyrczy in tempo[re] ad curiam non dedit

     [Martinus Braciszewski luit penam contra procuratorem, quia quartam vlg. ćwirci in tempo[re] ad curiam non dedit]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 82v:

     Metreta id est mensura et dicitur a metros quod est modus czwyercz secundum aliquos

     [Metreta id est mensura et dicitur a metros quod est modus ćwierć secundum aliquos]

4. (hapax legomenon) quarter (one fourth of a particular measure of weight)
   • 1874 [1442], Monumenta Medii Aevi Historica res gestas Poloniae illustrantia. Pomniki Dziejowe Wieków Średnich do objaśnienia rzeczy polskich służące‎^[13], volume XVI, page 396:

     Dicti kmethones ipsi ecclesie... debent et tenentur unum lapidem cere solvere: ad proxima quatuor tempora unam quartam a. czwyercz et consequenter ad alia quatuor tempora aliam quartam et sic deinceps semper in quatuor temporibus usque ad exterminacionem tocius lapidis cere

     [Dicti kmethones ipsi ecclesie... debent et tenentur unum lapidem cere solvere: ad proxima quatuor tempora unam quartam a. ćwierć et consequenter ad alia quatuor tempora aliam quartam et sic deinceps semper in quatuor temporibus usque ad exterminacionem tocius lapidis cere]

5. (attested in Masovia, hapax legomenon) kwartnik (small monetary unit)
   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 13:

     Popaszanczy zytho czyge oth kaszdego clyvsząncza alybo skocząncza yaną czfyrcz pyenądzy zaplaczicz powynny banczcze

     [Popasący żyto czyje, ot każdego klusięcia alibo skocięcia janę ćwirć pieniędzy zapłacić powinni bądźcie]

• Polish: ćwierć
• Silesian: sztwierć

• Boryś, Wiesław (2005) “ćwierć”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “ćwierć”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “ćwierć”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “ćwierć”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• K. Nitsch, editor (1955), “ćwierć, ćwirć”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 438
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “ćwierć, ćwirć”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “ćwierć”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Inherited from Old Polish ćwierć.

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɛrt͡ɕ
• Syllabification: ćwierć

ćwierć

1. quarter

ćwierć f

1. quarter (former Polish unit of volume equal to ¼ korzec or 2 miarka)
2. (Poznań) jug
3. (Central Greater Poland, Western Greater Poland, Kuyavia) watering can

   Synonyms: konewka, polewaczka

4. (Western Greater Poland) quarter a bushel of grain

• ćwierć in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• ćwierć in Polish dictionaries at PWN
• Oskar Kolberg (1867) “ćwierć”, in Dzieła wszystkie: Kujawy (in Polish), page 269
• Oskar Kolberg (1877) “ćwierć”, in “Rzecz o mowie ludu wielkopolskiego”, in Zbiór wiadomości do antropologii krajowéj (in Polish), volume 1, III (Materyjały etnologiczne), page 17
• Oskar Kolberg (1877) “ćwierć”, in “Rzecz o mowie ludu wielkopolskiego”, in Zbiór wiadomości do antropologii krajowéj (in Polish), volume 1, III (Materyjały etnologiczne), page 26