czarownica

From czarować +‎ -nica. First attested in 1386.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /t͡ʃʲʲarɔvɲit͡sʲa/
• IPA^(key): (15^th CE) /t͡ʃʲʲarɔvɲit͡sʲa/

czarownica f (male equivalent czarownik)

1. (attested in Masovia, Sieradz-Łęczyca, Greater Poland) female equivalent of czarownik (“hag, hex, witch”) (sorceress, enchantress)
   • 1885-2024 [c. 1428], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[1], volume I, Międzyrzec, Warsaw, page 496:

     Czarownicza prescitrix

     [Czarownica prescitrix]

   • 1908 [1433-1434], Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, volume V, page 6:

     Sortilegi vel czarownycze, cuglarze, *guszlinczy, initiatores vel czarnoks[ąs]nyczy, qui sortilegiis vel nawązow utuntur

     [Sortilegi vel czarownice, kuglarze, guślnicy, initiatores vel czarnoks[ięż]nicy, qui sortilegiis vel nawązow utuntur]

   • 1874-1891 [XV p. pr.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[2], [3], [4]}, volume XLVII, page 359:

     Czarownicza malefica

     [Czarownica malefica]

   • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[5], [6], [7]}, volume XXIV, page 347:

     Czyarownycze precantatores

     [Czarownice precantatores]

   • 1885-2024 [c. 1450], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[8], volume IV, page 573:

     Do czarownicze ad phitonissam

     [Do czarownice ad phitonissam]

   • 1874-1891 [1466], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[9], [10], [11]}, volume XXII, Łęczyca, page 25:

     Czyarownycze fitonissas

     [Czarownice fitonissas]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 95:

     Czarowniczie auguriantes

     [Czarownice auguriantes]

   • 1885-2024 [XV p. post.], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[12], volume V, page 7:

     Musa... fitonissa al. czarofnicza

     [Musa... fitonissa al. czarownica]

   • 1874-1891 [XV p. post.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[13], [14], [15]}, volume XXIV, page 94:

     Carov[n]icze, cugla[rze]

     [Czarownice, kuglarze]

   • 1874-1891 [XV p. post.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[16], [17], [18]}, volume XXV, page 181:

     Czarownycze incantatrices

     [Czarownice incantatrices]

   • 1874-1891 [XV p. post.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[19], [20], [21]}, volume XXV, page 199:

     Sortilegi czarownicze, kuglarze sunt, qui ... circa coniugia incantaciones nyeswody faciunt, graviter peccant, qui sortilegia faciunt, quando ex una domo in alteram exeunt aut carbones proiciunt aut ceram aut plumbum in aquam fundunt aut incantaciones dicunt in nomine dei et filii

     [Sortilegi czarownice, kuglarze sunt, qui ... circa coniugia incantaciones niezwody faciunt, graviter peccant, qui sortilegia faciunt, quando ex una domo in alteram exeunt aut carbones proiciunt aut ceram aut plumbum in aquam fundunt aut incantaciones dicunt in nomine dei et filii]

   • 1874-1891 [XV ex.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[22], [23], [24]}, volume XIX, page 89:

     Nauką... dal, by szą do bogą uczekal wschelki czlowyek w potrzebach w zwych, nye do cząrownycz przeklanthych

     [Naukę... dał, by się do Boga uciekał wszelki człowiek w potrzebach w swych, nie do czarownic przeklętych]

   • 1442, Wokabularz Raczyńskich, Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, sygn. 1360/I, page 148v:

     Muza fructus in quo primus homo peccavit sive deliquit eciam est fittonissa al. czarownycza uel dea scienciarum

     [Muza fructus in quo primus homo peccavit sive deliquit eciam est fittonissa al. czarownica uel dea scienciarum]

   • XV p. post., Wokabularz petersburski I, Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu, sygn. Lat.Q.ch.XVI.33, page 7:

     Musa... fitonissa alias czarofnicza

     [Musa... fitonissa alias czarownica]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 118v:

     Sagana est quedam vestis vel proprium nomen incantatricis vel gummi stillans ab arbore vel est propheta veysz czarow[nic]za

     [Sagana est quedam vestis vel proprium nomen incantatricis vel gummi stillans ab arbore vel est propheta veysz czarownica]

2. (hapax legomenon, derogatory) hag, harridan, vixen, virago, witch (ugly or unpleasant woman)
   • 1856-1870 [1386], Antoni Zygmunt Helcel, editor, Starodawne Prawa Polskiego Pomniki‎^[25], volume VIII, number 4116:

     Pro dehonestacione mulieris, quod dixit: czarovnicza ges

     [Pro dehonestacione mulieris, quod dixit: czarownica jeś]

• Polish: czarownica
• Silesian: czarownica

• Boryś, Wiesław (2005) “czarować”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “czarować”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “czarować”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• K. Nitsch, editor (1955), “czarownica”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 345
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “czarownica”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “czarownica”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Inherited from Old Polish czarownica. By surface analysis, czarować +‎ -nica.

• IPA^(key): /t͡ʂa.rɔvˈɲi.t͡sa/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -it͡sa
• Syllabification: cza‧row‧ni‧ca

czarownica f (male equivalent czarownik)

1. hag, hex, witch (sorceress, enchantress)

   Synonym: wiedźma

2. (colloquial, derogatory) hag, harridan, vixen, virago, witch (ugly or unpleasant woman)

   Synonyms: baba jaga, heksa, jędza, wiedźma, zołza

• czarownica in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• czarownica in Polish dictionaries at PWN