czeluść

Inherited from Proto-Slavic *čeľustь. First attested in the 14th century.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /t͡ʃʲʲɛlʲuɕt͡ɕʲ/
• IPA^(key): (15^th CE) /t͡ʃʲʲɛlʲuɕt͡ɕʲ/

czeluść f

1. (attested in Lesser Poland, Greater Poland) jaw (various parts of the head around the mouth)
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[1], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 31, 12:

     W oglowi y w usdze czelusci gich sczisni

     [W ogłowi i w uździe czeluści jich ściśni]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[2], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 57, 6:

     Bog zetrze zøbi gich w usczech gich, czeluscy lwow zlame gospodzin

     [Bog zetrze zęby jich w uściech jich, czeluści lwow złamie Gospodzin]

   • 1877-1881 [1437], Władysław Wisłocki, editor, Katalog rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, number 228, page 88:

     Czeluscz mandibula

     [Czeluść mandibula]

   • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[3], [4], [5]}, volume XXIII, page 280:

     Czeluscz mandibulam

     [Czeluść mandibulam]

   • 1876-1929 [c. 1455], Vatroslav Jagić, editor, Archiv für slavische Philologie‎^[6], volume XIV, Miechów, Kruchowo, page 491:

     Czeluscz mandibula

     [Czeluść mandibula]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 33:

     Czeluscz maxilla

     [Czeluscz maxilla]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 62:

     Czelusczy molas

     [Czeluść molas]

   • 1874-1891 [XV p. post.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[7], [8], [9]}, volume XXXIII, page 185:

     Czeluscz mandibula

     [Czeluść mandibula]

   • 1440, rękopiśmienne ekscerpty - glosy z rozariusza z rękopisu znajdującego się w zbiorach Biblioteki Klasztornej oo. Paulinów na Jasnej Górze pod sygn. II 25 z r. 1444, page 158r:

     Mandibula est inferior maxilla vlg. czeluscz Sed Papias dicit quod mandibule sunt dentes molares

     [Mandibula est inferior maxilla vlg. czeluść Sed Papias dicit quod mandibule sunt dentes molares]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 79v:

     Mandibula est inferior maxilla kynback czelvscz

     [Mandibula est inferior maxilla kynback czeluść]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[10], page 152:

     Broda myal... sylno nadobna, nyevyelye byla *zastopyla oblycza, alye telko broda a czeluscz

     [Brodę miał... silno nadobną, niewiele była zastąpiła oblicza, ale telko brodę a czeluść]

   • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[11], [12], [13]}, volume XXV, page 158:

     Czeluscza mandi­ bula asini

     [Czeluścią mandi­ bula asini]

   • 1874-1891 [XV p. post.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[14], [15], [16]}, volume XXV, page 175:

     Czelusczyą cum mandibula asini

     [Czeluścię cum mandibula asini]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[17], page 625:

     O tem, yako Samson yedną czelyvsczyą oslovą pobyl tyszyącz mązow bron[n]ych

     [O tem, jako Samson jedną czeluścią osłową pobił tysiąc mężow bron[n]ych]

   1. lower face (jaw with cheek)
      • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[18], page 22:

        Czelyvsczy nye byly *myąschą any czyenkye, any tlvste..., alye vyelmy nadobną [...] byale a myedzy thym yakoby roszanego kvyata ba[r]wa slvczona

        [Czeluści nie były miąsze ani cienkie, ani tłuste..., ale wielmi nadobne [...] białe, a miedzy tym jakoby rożanego kwiata ba[r]wa słączona]

      • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[19], page 269:

        Uderzy-li cie kto w prawą czeluść, nastaw jemu i lewą

        [Uderzy-li cie kto w prawą czeluść, nastaw jemu i lewą]

      • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[20], page 686:

        Vtore prze to, ktore myly Cristus myeny, yze smyernye odpovyedzyal temv, yen y vderzyl a nye podal yemv drugey czelyvsczy

        [Wtore prze to, ktore miły Krystus mieni, iże śmiernie odpowiedział temu, jen ji uderzył, a nie podał jemu drugiej czeluści]

      • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[21], page 686:

        Miły Cristus... nie telko czeluść nagotował temu, jen ji uderzył, ale i wszytko swe ciało na mękę wydał

        [Miły Cristus... nie telko czeluść nagotował temu, jen ji uderzył, ale i wszytko swe ciało na mękę wydał]

      • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[22], page 687:

        A też prze to uczynił, aby sie napełniło pismo proroeskie...: Łając bili są czeluść moję

        [A też prze to uczynił, aby sie napełniło pismo proroeskie...: Łając bili są czeluść moję]

   2. (hapax legomenon) chin (bottom of a face typically jutting jawline below the mouth)
      • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 37:

        Czeluscz mentum

        [Czeluść mentum]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 41:

     Czieluscz men­tum

     [Czeluść men­tum]

   1. (attested in Lesser Poland, hapax legomenon) jowl; dewlap
      • 1864 [15th century], Jan Długosz, edited by Aleksander Przezdziecki, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis nunc primum e codice autographo‎^[23], volume II, Krakow, page 301:

        Item dum aliquis cmetho mactat porcum, tenetur plebano dare unam mandibulam al. czeluscz a quolibet porco

        [Item dum aliquis cmetho mactat porcum, tenetur plebano dare unam mandibulam al. czeluść a quolibet porco]

2. (attested in Lesser Poland, Greater Poland, Sieradz-Łęczyca) palate; throat; mouth (oral cavity or its parts)
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[24], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 21, 16:

     Iøzik moy przilnøl iest ku czelusczam mogim

     [Język moj przylnął jest ku czeluściam mojim]

   • 1876-1929 [c. 1418], Vatroslav Jagić, editor, Archiv für slavische Philologie‎^[25], volume XIV, Kostrzyn, page 511:

     Czeluscy fauces

     [Czeluści fauces]

   • 1874-1891 [1436], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[26], [27], [28]}, volume XXIII, page 277:

     Czelusczam fauci­bus

     [Czeluściam fauci­bus]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 60:

     W czelusczach in fau­cibus

     [W czeluściach in fau­cibus]

   • 1887 [Fifteenth century], Wacław Ubogi z Brodni, edited by Lucjan Malinowski, Modlitwy Wacława. Zabytek języka polskiego z wieku XV odkryty i skopjowany przez Aleksandra Przezdzieckiego wydał i objaśnił Lucyjan Malinowski‎^[29], Krakow, Brodnia, page 36b:

     Iako barzo slotki sø czelusczam mogim wimowi twoie, nad miod vstam mogim

     [Jako bar-zo słodki są czeluściam mojim wymowy twoje, nad miod ustam mojim]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 93r:

     Orificium est quodlibet foramen ventris inferius et superius czelvscz[y]

     [Orificium est quodlibet foramen ventris inferius et superius czeluści]

   • 1876-1929 [ca 1500], Vatroslav Jagić, editor, Archiv für slavische Philologie‎^[30], volume IV, Trzemeszno, page 92:

     Aby nye szamy czelusczy po­ karmy braly nec sole vobis fauces sumant cibum

     [Aby nie sami czeluści po­ karmy brały nec sole vobis fauces sumant cibum]

   1. (hapax legomenon) gums
      • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[31], page 150:

        O zylach [a] o czelyvsczyach Iesuszovych. Zyly yego a czelyvsczy yego, ty szą vyelmy svyatle

        [O żyłach [a] o czeluściach Jesusowych. Żyły jego a czeluści jego, ty są wielmi światłe]

3. (hapax legomenon) The meaning of this term is uncertain.
   • 1877-1881 [1437], Władysław Wisłocki, editor, Katalog rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, number 228, page 86:

     Czeluscz cirofa

     [Czeluść cirofa]

• Polish: czeluść
• Silesian: czeluść

• Boryś, Wiesław (2005) “czeluść”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “czeluść”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “czeluść”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “czeluść”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• K. Nitsch, editor (1955), “czeluść”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 368
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “czeluść”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “czeluść”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Inherited from Old Polish czeluść.

• IPA^(key): /ˈt͡ʂɛ.luɕt͡ɕ/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɛluɕt͡ɕ
• Syllabification: cze‧luść

czeluść f

1. (literary) abyss, depths, void (bottomless or unfathomed depth)

   Synonyms: bezdenność, otchłań, przepaść

   piekielne czeluści ― depths of Hell

• czeluść in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• czeluść in Polish dictionaries at PWN