dân-trị

• (Hà Nội) IPA^(key): [zən˧˧ t͡ɕi˧˨ʔ]
• (Huế) IPA^(key): [jəŋ˧˧ ʈɪj˨˩ʔ]
• (Saigon) IPA^(key): [jəŋ˧˧ ʈɪj˨˩˨]
• Phonetic spelling: dân trị

dân-trị

1. (obsolete) alternative form of dân trị (“democracy”)

   chủ-nghĩa dân-trị ― democracy (literally, “democratism, ideology of democracy”)

   • 1926 [1925], Phan Châu Trinh, Quân-trị chủ-nghĩa và Dân-trị chủ-nghĩa, page 28; English translation from “Monarchy and Democracy”, in Vĩnh Sính, transl., Phan Chau Trinh and His Political Writings, 2009, page 139:

     Xem vậy thì biết dân-trị tức là pháp-trị (lấy phép mà trị người) vì rằng quyền lợi và bổn-[phận] của mọi người trong nước đều có pháp-luật chỉ định rõ ràng, không khác gì là đã có đường gạch sẵn, cứ trong đường ấy mà đi tự do, muốn bước tới bao nhiêu cũng không ai ngăn trở, chỉ trừ khi nào xâm lấn đến quyền lợi của người khác thì không được, vì đối với pháp-luật thì mọi người đều bình-đẳng, không có ai là quan ai là dân cả.
     So sánh hai cái chủ-nghĩa quân-trị và dân-trị, thì ta thấy cái chủ-nghĩa dân-[trị] hay hơn cái chủ-nghĩa quân trị nhiều lắm. Lấy theo ý riêng của một người hay là của một triều-đình mà trị một nước, thì cái nước ấy không khác nào một đàn dê được no ấm vui vẻ hay là phải đói rét khổ sở chỉ tùy theo lòng của người chăn dê; còn như theo cái chủ-nghĩa dân-trị, thì tự quốc-dân lập ra hiến-pháp luật-lệ, đặt ra các cơ-quan [để] lo việc chung cả nước, lòng quốc-dân muốn thế nào thì làm thế ấy; dẫu không có người tài giỏi làm cho hay lắm, cũng không đến nỗi phải đè đầu khốn nạn làm tôi mọi một nhà một họ nào.

     Seen in this light, democracy is a government of laws […] . The rights and duties of everyone in the country are well described by the laws—like a road on which lines have been drawn clearly, so that you can walk freely, there is nothing to stop you, and you may go on as far as you like, as long as you do not violate the rights of others. This is because before the laws, everyone is equal, regardless of whether they are officials or common people
     Comparing the two concepts of monarchy and democracy, we see that democracy is far better than monarchy. To govern a country solely on the basis of the personal opinions of one individual or of an imperial court is to treat the people of that country as if they were a herd of goats—their prosperity and joy, or their poverty and misery, are entirely in the hands of the herder. In contrast, in a democracy the people create their own constitution and select officials, who will act according to the will of the people to look after their nation's business. Even in the case where there are no excellent talents among the government officials, the people do not have to submit themselves to becoming servants for a family or a clan [as has happened under monarchies].