łańcuch

• lańcuch, lejcuch, leńcuch, lęcuch

Borrowed from Old Czech lancúch, from an unattested compound of Middle High German lanne + Middle High German zug, the former from Old High German lanna, from Vulgar Latin lanna, from Latin lāmina, the latter from Proto-Germanic *tugiz. Displaced rzeciądz. First attested in 1389.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /ɫaɲt͡sʲuːx/
• IPA^(key): (15^th CE) /ɫaɲt͡sʲux/

łańcuch m inan (diminutive łańcuszek)

1. (attested in Lesser Poland, Masovia) chain (series of interconnected metal rings or links)
   • 1874 [1389], Monumenta Medii Aevi Historica res gestas Poloniae illustrantia. Pomniki Dziejowe Wieków Średnich do objaśnienia rzeczy polskich służące‎^[1], volume XV, page 34:

     Vectores domine regine obligauerunt kathenas ferras dictas lanczuchy

     [Vectores domine regine obligauerunt kathenas ferras dictas łańcuchy]

   • 1874 [1394], Monumenta Medii Aevi Historica res gestas Poloniae illustrantia. Pomniki Dziejowe Wieków Średnich do objaśnienia rzeczy polskich służące‎^[2], volume XV, page 246:

     Pro exempcione kathene vlg. lanczuch

     [Pro exempcione kathene vlg. łańcuch]

   • 1396, Adam Chmiel, editor, Księgi radzieckie kazimierskie‎^[3] (quotation in Latin and Old Polish; overall work in Polish, Latin, and Old Polish), Krakow, page 354:

     Pro uno lanczuch

     [Pro uno łańcuch]

   • 1874 [1399], Monumenta Medii Aevi Historica res gestas Poloniae illustrantia. Pomniki Dziejowe Wieków Średnich do objaśnienia rzeczy polskich służące‎^[4], volume VIII, page 229:

     Vna kathena ferrea magna dicta lanczuch vlg.

     [Vna kathena ferrea magna dicta lańcuch vlg.]

   • 1401, Adam Chmiel, editor, Księgi radzieckie kazimierskie‎^[5] (quotation in Latin and Old Polish; overall work in Polish, Latin, and Old Polish), Krakow, page 567:

     Pro cathena, que dicitur *lanczocht

     [Pro cathena, que dicitur *łańcuch]

   • 1868 [1430], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎^[6], volume XI (quotation in Old Polish; overall work in Polish, Latin, and Old Polish), page 61:

     Pro cathena al. lanczuch

     [Pro cathena al. łańcuch]

   • 1920 [1435], Marceli Handelsman, Antoni Rybarski, Kazimierz Tymieniecki, editors, Najdawniejsze księgi sądowe mazowieckie, volume III, number 873, Zakroczym:

     Ni­ colaus fugit... cum quindecim grossis et catena al. leyczuch

     [Ni­ colaus fugit... cum quindecim grossis et catena al. lejcuch]

   • 1868 [1443], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎^[7], volume XI (quotation in Old Polish; overall work in Polish, Latin, and Old Polish), page 219:

     IIII lanczuchy

     [IIII łańcuch]

   • 1874-1891 [XV p. pr.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[8], [9], [10]}, volume XXIV, page 364:

     Ca­ tena *lalcząchy

     [Ca­ tena *lańcuch]

   • 1868 [1458], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎^[11], volume XII (quotation in Old Polish; overall work in Polish, Latin, and Old Polish), page 437:

     Receperunt... duas catenas al. ląnczuchy

     [Receperunt... duas catenas al. łańcuch]

   • 1878-1889 [1461], Archiwum Komisji Historycznej‎^[12], volume XI, Krakow, page 490:

     Pro cathenis al. lanczuchi unam sexagenam

     [Pro cathenis al. łańcuchy unam sexagenam]

   • 1950 [1497], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 1779a, Warsaw:

     Jakoszmy byly przy thym lythkupye..., ysch Marczyn kupyl lanczuch v Gyana

     [Jakośmy byli przy tym litkupie..., iż Marcin kupił łańcuch u Giana]

   1. (attested in Greater Poland, Sieradz-Łęczyca, Masovia) chain; cuffs; shackles (such a series of links used for tying up a prisoner)
      • 1959 [1410], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 675, Poznań:

        Jaco Benak ne bil Maagdalani... ani geg wsadzal w lanczuch

        [Jako Bieniak nie bił Magdaleny... ani jej wsadzał w łańcuch]

      • 1897 [1419], Teki Adolfa Pawińskiego‎^[13], volume IV, number 3326, Łęczyca Land:

        Sicut Johannes non repercusit Nicolao violenter captivum Mathiam sua in domo nec ab eo kathenam *recepi vlg. lanczucha

        [Sicut Johannes non repercusit Nicolao violenter captivum Mathiam sua in domo nec ab eo kathenam *recepi vlg. łańcucha]

      • 1960 [1437], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty pyzdrskie, volume II, number 1114, Pyzdry:

        Yeszem ya nye kaszal dacz pyanczinacze ran Simonowy z Yeszor anym go kaszal bicz, any w lenczuch sadzacz, any klodowacz

        [Jeśm ja nie kazał dać pięćinacie ran Symonowi z jezior anim go kazał bić, ani w leńcuch sadzać, ani kłodować]

      • 1868 [1465], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎^[14], volume XVI (quotation in Old Polish; overall work in Polish, Latin, and Old Polish), page 31:

        Ministerialis... recognovit, quia arrestavit et faciliavit ąuatuor kmethones..., duos in cathenis al. w lączvch et duos in baculis al. v ykyoch

        [Ministerialis... recognovit, quia arrestavit et faciliavit ąuatuor kmethones..., duos in cathenis al. w lęcuch et duos in baculis al. v kijoch]

      • 1868 [1483], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎^[15], volume XVI (quotation in Old Polish; overall work in Polish, Latin, and Old Polish), page 181:

        Sedebat... in- carceratus in compedibus et catena al. w lanczuchu in medio ligatum

        [Sedebat... in- carceratus in compedibus et catena al. w łańcuchu in medio ligatum]

      • 1882 [XV p . post.], Emil Kałużniacki, editor, Kleinere altpolnische Texte aus Handschriften des XV. und des Anfangs des XVI. Jahrhunderts‎^[16], page 275:

        Catenatus lanczuch na szygy

        [Catenatus łańcuch na się]

      • 1880-1894 [XV ex.], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎^[17], volume I, Gniezno, Warsaw, page 145:

        Jesusz staroscze vydan lanczvchem szw[ią]zany

        [Jezus staroście wydan łańcuchem związany]

      • 1868 [1500], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎^[18], volume XVI (quotation in Old Polish; overall work in Polish, Latin, and Old Polish), page 305:

        Quem faciocinavit incathenatum sedentem in cathena al. w lanczvchv et in corda al. w powroszye

        [Quem faciocinavit incathenatum sedentem in cathena al. w łańcuchu et in corda al. w powrozie]

      • 1876-1929 [c. 1500], Vatroslav Jagić, editor, Archiv für slavische Philologie‎^[19], volume X, Trzemeszno, page 382:

        Iudei... Xpm eleuabant... trahentes alii per cordam seu cathenam, za lencząch, quam habuit super collo

        [Iudei... Xpm eleuabant... trahentes alii per cordam seu cathenam, za leńcuch, quam habuit super collo]

• Polish: łańcuch, ancuch, lencuch, łancuch, łącuch (Middle Polish), leńcuch (Chełmno-Dobrzyń), lejchuch (Near Masovian, Wola Rębkowska), łańcug (Western Lublin, Ponigwoda), łajcuch (Kielce), lańcuch (Podhale)
  • → Belarusian: ланцу́г (lancúh)
  • → Russian: ланцу́г (lancúg)
  • → Ukrainian: ланцю́г (lancjúh)
• Silesian: lyńcuch

• Boryś, Wiesław (2005) “łańcuch”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “łańcuch”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “łańcuch”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “łańcuch”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• S. Urbańczyk, editor (1963), “łańcuch, lańcuch, lejcuch, leńcuch, lęcuch”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 4, Wrocław, Warsaw, Kraków: Polish Academy of Sciences, page 96
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “łańcuch, lańcuch, lejcuch, leńcuch, lęcuch”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Brückner, Aleksander (1927) “łańcuch”, in Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish), Warsaw: Wiedza Powszechna

• ancuch, lencuch, łancuch, łącuch (Middle Polish)
• leńcuch (Chełmno-Dobrzyń)
• lejchuch (Near Masovian, Wola Rębkowska)
• łańcug (Western Lublin, Ponigwoda)
• łajcuch (Kielce)
• lańcuch (Podhale)

Inherited from Old Polish łańcuch.

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -aɲt͡sux
• Syllabification: łań‧cuch

łańcuch m inan (diminutive łańcuszek, related adjective łańcuchowy or (Middle Polish) łańcuszny)

1. chain (series of interconnected rings or links)
   1. (obsolete, chiefly in the plural) chains (such a series of links used for tying up a prisoner)
      1. (Middle Polish, figuratively) synonym of kara
   2. (Middle Polish) synonym of więź
2. tinsel (very thin decorative strips of a glittering, metallic material, often strung on to thread and used as a decoration on Christmas trees)

   Synonym: girlanda

3. (figuratively) chain (series of people, objects, situations that are adjacent or related to each other)
4. (geology) chain (series of mountain ranges and hills with valleys separating them)

   łańcuch górki/gór ― mountain chain

   łańcuch wzgórz ― hill chain

5. (organic chemistry, physical chemistry) chain (number of atoms in a series, which combine to form a molecule)
6. chain of events
7. (obsolete) chain (string or chain as a unit of measure equal to 75.5 cubits)
8. (Middle Polish) chain (decoration made of precious metal)
   1. (Middle Polish) rich person

• → Belarusian: ланцу́г (lancúh)
• → Russian: ланцу́г (lancúg)
• → Ukrainian: ланцю́г (lancjúh)

• łańcuch in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• łańcuch in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “ŁANCUCH”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Marek Kunicki-Goldfinger (25.11.2018) “ŁANCUCH”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century]
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “łańcuch”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “łańcuch”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1902), “łańcuch”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 2, Warsaw, page 794
• Jan Karłowicz (1903) “łańcuch”, in Hieronim Łopaciński, Wacław Taczanowski, editors, Słownik gwar polskich [Dictionary of Polish dialects] (in Polish), volume 3: L do O, Kraków: Akademia Umiejętności, page 64