już

• juże

Inherited from Proto-Slavic *(j)uže. First attested in the 14th century.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /ju(ː)ʃ/
• IPA^(key): (15^th CE) /juʃ/

już

1. (attested in Lesser Poland, Masovia, Greater Poland) emphasizes a quick ending, reaching the end of an action; already
   • 1861 [1398], Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi‎^[1], volume III, Biblioteka Warszawska, page 34:

     Pirwey nisli posli hy ius copczi począti snamonowacz za nimi

     [Pirwej niźli poszli i już kopcy poczęty znamionować za nimi]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[2], Krakow, page 172a:

     Alle szø ga... bogø, yszeszmy iusz ten tho dar fszythczy straczyly, a tho vygøfszy dzatky mlode

     [Ale się ja... boję, iżesmy już ten to dar wszytcy stracili, a to wyjąwszy dziatki młode]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[3], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 36, 26:

     Mlod iesm [był], a iusz isem se sstarzal

     [Młod jeśm [był], a już iżem się zstarzał]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[4], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 76, 10:

     Rzecl iesm: Iusze vchwaczil iesm to

     [Rzekł jeśm: Juże uchwacił jeśm to]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[5], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], page Ath 25:

     Wszytko yvsz przepowedzano gest, aby troycza w gednoczy a gednocz we troyczy czczona bila

     [Wszytko juz przepowiedziano jest, aby trojca w jednoci a jednoć we wtrojci czciona była]

   • 1920 [1411], Marceli Handelsman, Antoni Rybarski, Kazimierz Tymieniecki, editors, Najdawniejsze księgi sądowe mazowieckie, volume I, number 1666, Płońsk:

     O ktore rzeczi Hanka na Szczepana szalowala, temu iusz rok minøl

     [O ktore rzeczy Hanka na Szczepana żałowała, temu już rok minął]

   • 1950 [1428], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 289, Warsaw:

     Iste testis yusch szan bil viroczil, ale palczow nye poloszil, nisch gy on wsperl

     [Iste testis już się był wyrocił, ale palcow nie położył, niż ji on wsperł]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 49:

     Vstawyamy, ysz gdyby kthore sczepi... yvsze przyąthe vykopany, aczby tesz byly wlosthne tegosz vykopacza, polowiczą tych tho sczepow osthawycz na zemy... kaszdy wynowath bącz

     [Ustawiamy, iż gdyby ktore szczepy... juże przyjęte wykopany, aczby też były włostne tegoż wykopacza, połowicę tych to szczepow ostawić na ziemi... każdy winowat bądź]

   • 1880-1894 [XV med.], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎^[6], volume V, page 256:

     Sciebat iam tempus pariendi appropinquasse, ysz yvsch byl sze czas przyblyzyl

     [Sciebat iam tempus pariendi appropinquasse, iż już był sie czas przybliżył]

   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[7], 18, 12:

     Kdicz yesm syø yusz starzala a pan moy yuz kmyeczyem, na roskosz syø dam?

     [Kdycieśm się już zstarzała a pan moj już kmieciem, na rozkosz się dam?]

   • 1930 [c. 1455], “Tob”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[8], 2, 22:

     Iawno marna gest vczinyona twa nadzeia, a ialmuszni twe ivsz syø vkazali

     [Jawno marna jest uczyniona twa nadzieja, a jałmużny twe już się ukazali]

   • 1930 [c. 1455], “Tob”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[9], 5, 23:

     A gdisz ivsz bilasta odeszla, pocznye macz gego plakacz

     [A gdyż już bylista odeszła, pocznie mać jego płakać]

   • 1930 [c. 1455], “Is”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[10], 48, 16:

     Od tego czasy pyrwey nysz gest bilo, tv gesm bil, a ivsz pan bog moy posial myø

     [Od tego czasy pirwej niż jego było, tu jeśm był, a już pan Bog moj posiał mię]

   • 1858 [c. 1408], Wojciech Szurkowski z Ponieca, “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle [Urban court rulings i.e. "Ortyls"]”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich [History of Slavic lawmaking], volume 6, Poniec, page 126:

     Pytham prawa: yuszly ukazal on tho, yako yesth prawo ukazacz o dzyedzyczthwo, czyly nye

     [Pytam prawa: jużli ukazał on to, jako jest prawo ukazać o dziecictwo, czyli nie]

   • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎^[11], Lesser Poland, page 24:

     Kto syą vkorzy, yvsz gest rozgrzeszon

     [Kto sie ukorzy, już jest rozgrzeszon]

   • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎^[12], Lesser Poland, page 27:

     Plath... yvsz byl zagynąl

     [Płat... już był zaginął]

   • 1950 [1461], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 1113, Warsaw:

     Jako Olecschy, syn moy yvssz vmarly, wzanl... trzy konye

     [Jako Oleszy, syn moj już umarły, wziął... trzy konie]

   • 1901 [1463-1465], Jan Rozwadowski, editor, De morte prologus [Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią]‎^[13], Mierzeniec, Płock, line 318:

     Darmo poszyvasz lvbyeszczka, yusz czy sgothowana deszczką

     [Darmo pożywasz lubieszczka, już ci zgotowana deszczką]

   • 1901 [1463-1465], Jan Rozwadowski, editor, De morte prologus [Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią]‎^[14], Mierzeniec, Płock, line 364:

     Ivszem czy naostrzyla kosza

     [Jużem ci naostrzyła kosza]

   • 1928 [End of the fifteenth century], Jan Janów, editor, Zespół ewangelijny Biblioteki Ordynacji Zamoyskich nr 1116, Warsaw, page 298:

     Ivsz szyekyera v korzenya drzewa polozona yest

     [Już siekiera u korzenia drzewa położona jest]

   • 1928 [End of the fifteenth century], Jan Janów, editor, Zespół ewangelijny Biblioteki Ordynacji Zamoyskich nr 1116, Warsaw, page 305:

     Chtory vyerzy ven, nye yest sądzon, alye chto nye vyerzy, ivsz osądzon yest

     [Chtory wierzy weń, nie jest sądzon, ale chto nie wierzy, już osądzon jest]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[15], page 10:

     Takosch ten vyelyebny plod, nyzly szyą porodzyl, yvsch byl oblyany czyelestnym darem [i przez] dvcha szvyąthego vzyal po[m]mnozenye

     [Takoż ten wielebny płod niżli się porodził, już był oblany cielestnym darem [i przez] Ducha Świętego wziął pom[m]nożenie]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[16], page 110:

     Krzyk vyelky pobudzyl wschytek dvor, yakoby krol *yąsz vmarl

     [Krzy wielki pobudził wszytek dwor, jakoby krol już umarł]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[17], page 240:

     Tegodla to veselye moye yvz szye popelnylo

     [Tegodla to wiesiele moje już się popełniło]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[18], page 242:

     A thesch tamo myeny, yze yvz Phylypp byl vmarl, kyedy począl Gagyvs krolovacz

     [A też tamo mieni, iże już Filip był umarł, kiedy począł Gajus krolować]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[19], page 21A:

     Proszą czye, nye dzywy my, boczyem yvze moye drzvy zamknąl

     [Proszę cię, nie dziwi my, bociem juże moje drzwi zamknął]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[20], page 386:

     A yako yvze wschytko stravyl, począł nyedostatky czyrpyecz

     [A jako juże wszytko strawił, począł niedostatki cirpieć]

2. (attested in Lesser Poland, Masovia, Silesia, Greater Poland) emphasizes the imminent occurrence or existence of an action; already; anymore
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[21], Krakow, page 2a:

     Veszelcze szø vy tegodla, isczy on iusze k vam gydze

     [Wiesielcie się wy tegodla, iżci on juże k wam jidzie]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[22], Krakow, page 184a:

     Iusz, dze, thy czasz masz, abi szø thy ku swemu domu szaszø nafrocyl

     [Już, dzie, ty czas masz, aby się ty ku swemu domu zasię nawrocił]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[23], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 108, 31:

     Slawa oczczv y synowi, y swøtemy dvchw, yakosz bylo na poczantkv, yusz, y zawszdy

     [Sława oćcu i synowi, i swiętemu duchu, jakoż było na początku, i już i zawżdy]

   • 1937 [Second half of the 15th century], Józef Birkenmajer, editor, Bogarodzica dziewica. Analiza tekstu, treści i formy‎^[24], number C, Warsaw:

     Jusz nam czasz... grzechow szy[ę] kayaczy

     [Już nam czas... grzechow się kajaci]

   • 1937 [End of the 15th century], Józef Birkenmajer, editor, Bogarodzica dziewica. Analiza tekstu, treści i formy‎^[25], number D, Częstochowa:

     Jusz nam czasz... grzechow szy[ę] kayaczy

     [Już nam czas... grzechow się kajaci]

   • 1937 [End of the 15th century–beginning of the 16th century], Józef Birkenmajer, editor, Bogarodzica dziewica. Analiza tekstu, treści i formy‎^[26], number E, Cieszyn:

     Jusz nam czasz... grzechow szy[ę] kayaczy

     [Już nam czas... grzechow się kajaci]

   • 1950 [c. 1425], Jan Janów, editor, Najstarsze szczątki ewangeliarza polskiego, Krakow, page 42:

     Ostan s namy, bocz yws pozdne

     [Ostań z nami, boć już pozdnie]

   • 1861 [1426-1427], Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi‎^[27], volume III, Biblioteka Warszawska, page 32:

     Pan Barthos Poneczsky tych ludzi... any... v kloda wzadzal, any trupa k nym do klody przilozyl, ale przyal, any jusch w klodze szedzely i trup pole gych bil

     [Pan Bartosz Poniecski tych ludzi... ani... u kłoda wsadzał, ani trupa k nim do kłody przyłożył, ale przyjął, a oni już w kłodzie siedzieli i trup pole jich był]

   • 1874-1891 [c. 1440], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[28], [29], [30]}, volume XXV, page 220:

     A my czø yvsz thw vydzymy y przetho k thobye crzyczymy: Nye løcz nasz grzesznych oth szyebye

     [A my cię już tu widzimy i przeto k tobie krzyczymy: Nie łęcz nas grzesznych ot siebie]

   • 1896 [Middle of the 15th century], Lucjan Malinowski, editor, Żywot świętego Błażeja. Zabytek języka polskiego z początku wieku XV,‎^[31], page 319:

     Swøty Blaszey przywital ge a rzkøcz gym: Dobrzescye prziszly, synowye mily, yvsz wydzø, ysz mye bog nye zapomnyaal

     [Święty Błażej, przywitał je a rzkąc jim: Dobrzeście przyszli, synowie mili, już widzę, iż mie Bog nie zapomniał]

   • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[32], [33], [34]}, volume XXII, page 242:

     Gdi yusze czlowek wiproszni syą oth grzechow, a yusze nye ma w schobye *rostraszenya any swarow

     [Gdy juże człowiek wyproźni się ot grzechow a juże nie ma w sobie roztarżenia ani swarow]

   • 1884 [c. 1455-1460], “Die Magdeburger Urtheile. Ein Deutschen Rechtes in polnischer Sprache aus der Mitte des XV Jahrhunderts”, in Aleksander Brückner, editor, Archiv für slavische Philologie, volume VI, page 366:

     Mozely yuze ona tho dawanye uczwyrdzycz po yego smyerczy?

     [Możeli juże ona to dawanie ućwirdzić po jego śmierci?]

   • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎^[35], Lesser Poland, page 8:

     Paknyaly z yączstwa vczekną, tegdy yvsz od yączstwa badą wyzwoleny

     [Paknięli z jęcstwa uciekną, tegdy już od jęcstwa będą wyzwoleni]

   • 1887 [Fifteenth century], Wacław Ubogi z Brodni, edited by Lucjan Malinowski, Modlitwy Wacława. Zabytek języka polskiego z wieku XV odkryty i skopjowany przez Aleksandra Przezdzieckiego wydał i objaśnił Lucyjan Malinowski‎^[36], Krakow, Brodnia, page 64b:

     Hymnus: Ivsz dzyen nam sye vkazuye, szloncze wypuscza na nasz promyenye

     [Hymnus: już dzień nam sie ukazuje, słońce wypuszcza na nas promienie]

   • 1916 [second half of the 15th century], Stanisław Słoński, editor, Psałterz puławski‎^[37], Greater Poland, page 118 arg. 3:

     Czlowek przes nowy zakon pokrzepyony, yusz wyernego byczya proszy

     [Człowiek przez nowy zakon pokrzepiony, już wiernego bycia prosi]

   • c. 1463, Dawid z Mirzyńca, Skarga umierającego‎^[38], Płock, line 8:

     Yvsz stakam, yvsz my vmrzeczy, dvszą nye vye, gdze szya dzeczy

     [Już stękam, już mi umrzeci, dusza nie wie, gdzie się dzieci]

   • 1949, “Skarga umierającego. Woronczak Jerzy, Skarga umierającego. Ze studiów nad rękopisem nr 2 Biblioteki Kapitulnej we Wrocławiu”, in Bolesław Erzepki, editor, Sobótk, page 12:

     Czom mal w scryny y w komorza..., thocz my yvsza opvscicy

     [Czsom mal w skryni i w komorza..., toć my juże opuści]

   • 1928 [End of the fifteenth century], Jan Janów, editor, Zespół ewangelijny Biblioteki Ordynacji Zamoyskich nr 1116, Warsaw, page 306:

     Yaly ryb vyelkoszcz obfytha... I rzekl do Symvna Ihus: […] Stad yvsze lyvdzye bądzyesz gymvyaczy

     [Jęli ryb wielkość obfitą... I rzekł do Symuna Ihus: […] Stad uże ludzie będziesz jimujaci]

   • 1853 [XV ex.], Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Piśmiennictwo polskie od czasów najdawniejszych aż do roku 1830, volume 4, page 137:

     Zly tho czynek kosthyrze schyadl, gdy po uschi do pyekla wpadl, nye pomogą mu y drygy, yusz tham w pyekle zmolą pygye

     [Zły to cynek kostyrze siadł, gdy po uszy do piekła wpadł, nie pomogą mu i dryj[e], już tam w piekle smołę pije]

   • 1853 [XV ex.], Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Piśmiennictwo polskie od czasów najdawniejszych aż do roku 1830, volume 4, page 140:

     Thak dawno roszlewągya krew luczką marno, alecz dzyschą wyanczey pewno,... grzeschą yusz ludze barzo

     [Tak dawno rozlewają krew ludzką marno, aleć dzisia więcej pewno,... grzeszą już ludzie barzo]

   • 1908 [c. 1500], Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, volume V, page 12:

     Jusz syą angely vyeszyelą, na nyebye szlothko spyevayą

     [Już się anjeły wiesielą, na niebie słodko śpiewają]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[39], page 135:

     O myly synkv, a kakoby y yvsz mogl crzeszycz?

     [O miły synku, a kakoby i już mogł krzesić?]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 94:

     Ten isti isczyecz yusch, gdi trzy lyatha mynąn, otpadnye ot swego prawa

     [Ten isty iściec już, gdy trzy lata miną, otpadnie ot swego prawa]

   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[40], 18, 18:

     Bo yuze poydzeczye w lud wyelyky a przesylni

     [Bo juże pojdziecie w lud wieliki a przesilny]

   • 1892 [1484], Hieronim Łopaciński, editor, Reguła trzeciego zakonu św. Franciszka i drobniejsze zabytki języka polskiego z końca w. XV i początku XVI‎^[41], Krakow, page 707:

     A gdyz tho wszythko yuz spelnyą y vczynyą, tedy..., taky ma byczi przyąth

     [A gdyż to wszytko już spełnią i uczynią, tedy..., taki ma być przyjęt]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[42], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 73, 10:

     Znamon naszich ne widzeli iesmi. Iusz ne iest prorok

     [Znamion naszych nie widzieli jesmy, już nie jest prorok]

   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[43], 32, 28:

     Nygdi yuze slugø nye bødzesz Iacob, alye Israhel twe gymyø bødze

     [Nigdy juże słuć nie będziesz Jacob, ale Israel twe jimię będzie]

   • 1858 [c. 1408], Wojciech Szurkowski z Ponieca, “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle [Urban court rulings i.e. "Ortyls"]”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich [History of Slavic lawmaking], volume 6, Poniec, page 24:

     Pyrzyey mowyl krothky czasz albo dlugy, a yvsze nye chcze mowycz

     [Pirzej mowił krotki czas albo długi, a juże nie chce mowić]

   • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎^[44], Lesser Poland, page 24:

     Aczby yvsz takym lvdzem klątym roz[roz]grzeszenya nye chczano dacz, a to tako, yszby to bilo yawno

     [Aczby już takim ludziem klętym rozgrzeszenia nie chciano dać, a to tako, iżby to było jawno]

   • 1908 [c. 1500], Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, volume V, page 15:

     Kyedy tho oblycze wydzą, nye pamyątham yusz na nądzą

     [Kiedy to oblicze widzę, nie pamiętam już na nędzę]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[45], page 35:

     Myslylem yvsch nygdy czyelestną nyeczystotą czyala nye pokalyacz

     [Myśliłem już nigdy cielestną nieczystotą ciała nie pokalać]

3. (attested in Masovia, Lesser Poland, Sieradz-Łęczyca) emphasizes an order; already; so
   • 1937 [Second half of the 15th century], Józef Birkenmajer, editor, Bogarodzica dziewica. Analiza tekstu, treści i formy‎^[46], number C, Warsaw:

     *Poprzosmych yusz boga sza krola polskiego

     [Poprośmyż już Boga za krola polskiego]

   • 2010 [XV in.], Jan Łoś, editor, Dwa teksty staropolskie, Pułtusk, Płock:

     Ywsz Marzya wszneszy my crisz wyszpr

     Już Marzyja wzniesi mi kr[z]yż wyspr[z]

   • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[47], 9, 19:

     A przetoosz posluchay, yusz nynye poszly a zgromadz dobidczyøta *swøø

     [A przetoż posłuchaj, już ninie poszły a zgromadź dobytczęta swą]

   • 1930 [c. 1455], “Tob”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[48], 3, 3:

     Sprawyedlywi gesz, panye... A ivsz, panye boze moy, rospomyen syø na myø, a nye mscy syø nad mimy grzech!

     [Sprawiedliwy jes, Panie... A już, Panie Boże moj, rozpomien sie na mię, a nie mści się nad mimy grzech1]

   • 1927 [c. 1455], Kazimierz Dobrowolski, editor, Przyczynki do dziejów średniowiecznej kultury polskiej z rękopisu szczyrzyckiego, Szczyrzyc, page 324:

     Mnye dzeya vrzeszyen: iusz naszyenye szvoye kaszdi szey

     [Mnie dzieja wrzesień: już nasiebie swoje każdy siej]

   • 1901 [1463-1465], Jan Rozwadowski, editor, De morte prologus [Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią]‎^[49], Mierzeniec, Płock, line 88:

     Jusz odethchny, nyeborakv, mow sze mnv, vbogy zakv, nye boy szya dzysz moyey scoly, nye dam czy czyszcz epistoly

     [Już odetchni, nieboraku, mow ze mną, ubogi żaku, nie boj się dziś mojej szkoły, nie dam ci czyść epistoły]

   • 1887 [Fifteenth century], Wacław Ubogi z Brodni, edited by Lucjan Malinowski, Modlitwy Wacława. Zabytek języka polskiego z wieku XV odkryty i skopjowany przez Aleksandra Przezdzieckiego wydał i objaśnił Lucyjan Malinowski‎^[50], Krakow, Brodnia, page 62b:

     W czyszthosczy szwe czyalo do czaszu malzenyskyego zachowala... Jusz wy wszythky szwyeczkye panny byersczye przyklad szwyathey Anny

     [W czystości swe ciało do czasu małżeńskiego zachowała... Już wy wszytki świeckie panni bierzcie przykład świątej Anny]

   • End of the 15th century, Ladislas of Gielniów, De nativitate Domini - Pieśń o narodzeniu Pańskim, Gielniów, line 85:

     Yvsze wszysthczy szyą radvyczye..., bo szyą nam pan bog narodzyl

     [Juże wszystcy się radujcie..., bo sie nam Pan Bog narodził]

   • 1908 [c. 1500], Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, volume V, page 13:

     Wyeszyel szyą, mathuchno moya, yusze pocz sze mna do raya

     [Wiesiel się, matuchno moja, juże pocz się mną do raja]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[51], page 257:

     Ovasz vzdrovyon a yvsch nye zgrzeschay vyeczey, aby szye potem nye przygodzylo gorzey

     [Owaś uzdrowion a już nie zgrzeszaj więcej, aby sie potem nie przygodziło gorzej]

4. (attested in Masovia, Lesser Poland) emphasizes reaching a certain quantitative level; already; as much as, as many as
   • 1950 [1427], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 217, Warsaw:

     Jakom ya Margorzathą vrzandzyl v syebye jusze polthora lyath[a]

     [Jakom ja Margorzatę urządził u siebie juże połtora lat[a]]

   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[52], 27, 36:

     S prawem gest rzeczono gego gymyø Iakob, bocz my to yusz drugi ras vczynyl

     [Z prawem jest rzeczono jego jimię Jakob, boć my to już drugi raz uczynił]

   • 1886 [c. 1455-1460], Emil Kałużniacki, editor, Die polnische Recension der Magdeburger Urtheile und die einschlägigen deutschen, lateinischen und czechischen Sammlungen, page 208:

     Hannusz kvpyl rolą v Methwochowey y zadal... gey yvsze dwe grzywnye

     [Hannus kupił rolę u Metwoczowej i zadał... jej juże dwie grzywnie]

   • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎^[53], Lesser Poland, page 26:

     Franczek gey spytal, kako dawno schla za masz, ktora odpowiedzala: Yvsz cztyrzy lata

     [Franciek jej spytał, kako dawno szła za mąż, ktora odpowiedziała już cztyrzy lata]

   • c. 1463, Dawid z Mirzyńca, Skarga umierającego‎^[54], Płock, line 73:

     Tam szam oczy moye glvndzv, tocz yusz trzy szle dvchy vydzv

     [Tam sam oczy moje glądzą, toć już trzy złe duchy widzą]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[55], page 50:

     Owa nynye Elzbyeta... tesch począla syna..., a temv yvsch yest szosty myeszyącz

     [Owa ninie Elżbieta... też poczęła syna..., a temu już jest szosty miesiąc]

już

1. (repeated, hapax legomenon) used disjuntively; or... or
   • 1853 [XV ex.], Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Piśmiennictwo polskie od czasów najdawniejszych aż do roku 1830, volume 4, page 138:

     Yusz glodem, yusz czasthym morem, yusz drapyeszthwem, yusz udrączenym, ... nye karz, boze!

     [Już głodem, już częstym morem, już drapiestwem, już udręczenim, ... nie karz, Boże!]

• Polish: już, juże (Middle Polish), uż (Malbork), juz (Lasovia), ju (Kuyavia, Central Greater Poland, Kalisz Voivodeship), juze (Western Lublin, Ponigwoda)
• Silesian: już

• Boryś, Wiesław (2005) “już”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “już”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “już”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “już”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• S. Urbańczyk, editor (1961), “już, juże”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 3, Wrocław, Kraków, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 207
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “już, juże”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Wanda Decyk-Zięba, Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Zygmunt Gałecki, Justyna Garczyńska, Halina Karaś, Alina Kępińska, Anna Pasoń, Izabela Stąpor, Barbara Taras, Izabela Winiarska-Górska (2008) “już, juże”, in Wanda Decyk-Zięba, Stanisław Dubisz, editors, Glosariusz staropolski - dydaktyczny słownik etymologiczny [Old Polish Glossary - Didactic Etymological Dictionary] (in Polish), Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, →ISBN, page 61

• juże (Middle Polish)
• uż (Malbork)
• juz (Lasovia)
• ju (Kuyavia, Central Greater Poland, Kalisz Voivodeship)
• juze (Western Lublin, Ponigwoda)

Inherited from Old Polish już.

• Audio 1:

  (file)

• Audio 2:

  (file)

• Audio 3:

  (file)

• Audio 4:

  (file)

• Rhymes: -uʂ
• Syllabification: już
• Homophones: jurz, jusz

już (not comparable)

1. (used with a imperfective verb in the past tense) already; almost (close to happening)

już

1. already; anymore (now despite being thought it would be later)

   Antonym: dopiero

   On już śpi. ― He's already asleep.

2. already; anymore (already continuing and to continue for some time)

   Seans trwa już godzinę. ― The viewing has lasted an hour already.

3. already; anymore (earlier than expected)

   Antonym: jeszcze

   Już nie wiem, co powinnam robić. ― I don't know what I should do anymore.

4. often with the imperative; used to suggest an action is a good idea and best performed now; now; anymore
5. already (to such a degree that nothing can be done to change it)
6. already; enough (meeting expectations)

   Tyle już mi wystarczy. ― That much will be enough already.

• już I in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• już II in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• już in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “już”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “JUŻ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 14.01.2008
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “już”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “już”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1902), “już”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 2, Warsaw, page 190