Quechua
Etymology
From Proto-Quechuan *qiĉwa (“temperate area, valley”). It is theorized that its use as a glottonym was brought about by the Spanish and that the language had no specific name in pre-colonial times. Instead, it would have been taken from the "Quichoa" people of today's Apurímac, who would have taken their ethnonym from the "valleys" (*qiĉwa) where they lived and who, according to tradition, would have been the first disseminators of Cuzco Quechua.[1] This theory, however, is disputed. A competing theory holds that the Incas had a sophisticated system of naming languages according to ecological regions.[2]
Pronunciation
Noun
qichwa
- temperate area, sierra valley, valley.
- Andean altitude between 2,300 m and 3,500 m.
- Quechua people or language.
- (weaving) a valley motif
Declension
Declension of qichwa
|
|
singular
|
plural
|
| nominative
|
qichwa
|
qichwakuna
|
| accusative
|
qichwata
|
qichwakunata
|
| dative
|
qichwaman
|
qichwakunaman
|
| genitive
|
qichwap
|
qichwakunap
|
| locative
|
qichwapi
|
qichwakunapi
|
| terminative
|
qichwakama
|
qichwakunakama
|
| ablative
|
qichwamanta
|
qichwakunamanta
|
| instrumental
|
qichwawan
|
qichwakunawan
|
| comitative
|
qichwantin
|
qichwakunantin
|
| abessive
|
qichwannaq
|
qichwakunannaq
|
| comparative
|
qichwahina
|
qichwakunahina
|
| causative
|
qichwarayku
|
qichwakunarayku
|
| benefactive
|
qichwapaq
|
qichwakunapaq
|
| associative
|
qichwapura
|
qichwakunapura
|
| distributive
|
qichwanka
|
qichwakunanka
|
| exclusive
|
qichwalla
|
qichwakunalla
|
Possessive forms of qichwa
ñuqap - first-person singular
| ñuqap (my)
|
singular
|
plural
|
| nominative
|
qichway
|
qichwaykuna
|
| accusative
|
qichwayta
|
qichwaykunata
|
| dative
|
qichwayman
|
qichwaykunaman
|
| genitive
|
qichwaypa
|
qichwaykunap
|
| locative
|
qichwaypi
|
qichwaykunapi
|
| terminative
|
qichwaykama
|
qichwaykunakama
|
| ablative
|
qichwaymanta
|
qichwaykunamanta
|
| instrumental
|
qichwaywan
|
qichwaykunawan
|
| comitative
|
qichwaynintin
|
qichwaykunantin
|
| abessive
|
qichwayninnaq
|
qichwaykunannaq
|
| comparative
|
qichwayhina
|
qichwaykunahina
|
| causative
|
qichwayrayku
|
qichwaykunarayku
|
| benefactive
|
qichwaypaq
|
qichwaykunapaq
|
| associative
|
qichwaypura
|
qichwaykunapura
|
| distributive
|
qichwayninka
|
qichwaykunanka
|
| exclusive
|
qichwaylla
|
qichwaykunalla
|
qampa - second-person singular
| qampa (your)
|
singular
|
plural
|
| nominative
|
qichwayki
|
qichwaykikuna
|
| accusative
|
qichwaykita
|
qichwaykikunata
|
| dative
|
qichwaykiman
|
qichwaykikunaman
|
| genitive
|
qichwaykipa
|
qichwaykikunap
|
| locative
|
qichwaykipi
|
qichwaykikunapi
|
| terminative
|
qichwaykikama
|
qichwaykikunakama
|
| ablative
|
qichwaykimanta
|
qichwaykikunamanta
|
| instrumental
|
qichwaykiwan
|
qichwaykikunawan
|
| comitative
|
qichwaykintin
|
qichwaykikunantin
|
| abessive
|
qichwaykinnaq
|
qichwaykikunannaq
|
| comparative
|
qichwaykihina
|
qichwaykikunahina
|
| causative
|
qichwaykirayku
|
qichwaykikunarayku
|
| benefactive
|
qichwaykipaq
|
qichwaykikunapaq
|
| associative
|
qichwaykipura
|
qichwaykikunapura
|
| distributive
|
qichwaykinka
|
qichwaykikunanka
|
| exclusive
|
qichwaykilla
|
qichwaykikunalla
|
paypa - third-person singular
| paypa (his/her/its)
|
singular
|
plural
|
| nominative
|
qichwan
|
qichwankuna
|
| accusative
|
qichwanta
|
qichwankunata
|
| dative
|
qichwanman
|
qichwankunaman
|
| genitive
|
qichwanpa
|
qichwankunap
|
| locative
|
qichwanpi
|
qichwankunapi
|
| terminative
|
qichwankama
|
qichwankunakama
|
| ablative
|
qichwanmanta
|
qichwankunamanta
|
| instrumental
|
qichwanwan
|
qichwankunawan
|
| comitative
|
qichwanintin
|
qichwankunantin
|
| abessive
|
qichwanninnaq
|
qichwankunannaq
|
| comparative
|
qichwanhina
|
qichwankunahina
|
| causative
|
qichwanrayku
|
qichwankunarayku
|
| benefactive
|
qichwanpaq
|
qichwankunapaq
|
| associative
|
qichwanpura
|
qichwankunapura
|
| distributive
|
qichwaninka
|
qichwankunanka
|
| exclusive
|
qichwanlla
|
qichwankunalla
|
ñuqanchikpa - first-person inclusive plural
| ñuqanchikpa (our(incl))
|
singular
|
plural
|
| nominative
|
qichwanchik
|
qichwanchikkuna
|
| accusative
|
qichwanchikta
|
qichwanchikkunata
|
| dative
|
qichwanchikman
|
qichwanchikkunaman
|
| genitive
|
qichwanchikpa
|
qichwanchikkunap
|
| locative
|
qichwanchikpi
|
qichwanchikkunapi
|
| terminative
|
qichwanchikkama
|
qichwanchikkunakama
|
| ablative
|
qichwanchikmanta
|
qichwanchikkunamanta
|
| instrumental
|
qichwanchikwan
|
qichwanchikkunawan
|
| comitative
|
qichwanchiknintin
|
qichwanchikkunantin
|
| abessive
|
qichwanchikninnaq
|
qichwanchikkunannaq
|
| comparative
|
qichwanchikhina
|
qichwanchikkunahina
|
| causative
|
qichwanchikrayku
|
qichwanchikkunarayku
|
| benefactive
|
qichwanchikpaq
|
qichwanchikkunapaq
|
| associative
|
qichwanchikpura
|
qichwanchikkunapura
|
| distributive
|
qichwanchikninka
|
qichwanchikkunanka
|
| exclusive
|
qichwanchiklla
|
qichwanchikkunalla
|
ñuqaykup - first-person exclusive plural
| ñuqaykup (our(excl))
|
singular
|
plural
|
| nominative
|
qichwayku
|
qichwaykukuna
|
| accusative
|
qichwaykuta
|
qichwaykukunata
|
| dative
|
qichwaykuman
|
qichwaykukunaman
|
| genitive
|
qichwaykupa
|
qichwaykukunap
|
| locative
|
qichwaykupi
|
qichwaykukunapi
|
| terminative
|
qichwaykukama
|
qichwaykukunakama
|
| ablative
|
qichwaykumanta
|
qichwaykukunamanta
|
| instrumental
|
qichwaykuwan
|
qichwaykukunawan
|
| comitative
|
qichwaykuntin
|
qichwaykukunantin
|
| abessive
|
qichwaykunnaq
|
qichwaykukunannaq
|
| comparative
|
qichwaykuhina
|
qichwaykukunahina
|
| causative
|
qichwaykurayku
|
qichwaykukunarayku
|
| benefactive
|
qichwaykupaq
|
qichwaykukunapaq
|
| associative
|
qichwaykupura
|
qichwaykukunapura
|
| distributive
|
qichwaykunka
|
qichwaykukunanka
|
| exclusive
|
qichwaykulla
|
qichwaykukunalla
|
qamkunap - second-person plural
| qamkunap (your(pl))
|
singular
|
plural
|
| nominative
|
qichwaykichik
|
qichwaykichikkuna
|
| accusative
|
qichwaykichikta
|
qichwaykichikkunata
|
| dative
|
qichwaykichikman
|
qichwaykichikkunaman
|
| genitive
|
qichwaykichikpa
|
qichwaykichikkunap
|
| locative
|
qichwaykichikpi
|
qichwaykichikkunapi
|
| terminative
|
qichwaykichikkama
|
qichwaykichikkunakama
|
| ablative
|
qichwaykichikmanta
|
qichwaykichikkunamanta
|
| instrumental
|
qichwaykichikwan
|
qichwaykichikkunawan
|
| comitative
|
qichwaykichiknintin
|
qichwaykichikkunantin
|
| abessive
|
qichwaykichikninnaq
|
qichwaykichikkunannaq
|
| comparative
|
qichwaykichikhina
|
qichwaykichikkunahina
|
| causative
|
qichwaykichikrayku
|
qichwaykichikkunarayku
|
| benefactive
|
qichwaykichikpaq
|
qichwaykichikkunapaq
|
| associative
|
qichwaykichikpura
|
qichwaykichikkunapura
|
| distributive
|
qichwaykichikninka
|
qichwaykichikkunanka
|
| exclusive
|
qichwaykichiklla
|
qichwaykichikkunalla
|
paykunap - third-person plural
| paykunap (their)
|
singular
|
plural
|
| nominative
|
qichwanku
|
qichwankukuna
|
| accusative
|
qichwankuta
|
qichwankukunata
|
| dative
|
qichwankuman
|
qichwankukunaman
|
| genitive
|
qichwankupa
|
qichwankukunap
|
| locative
|
qichwankupi
|
qichwankukunapi
|
| terminative
|
qichwankukama
|
qichwankukunakama
|
| ablative
|
qichwankumanta
|
qichwankukunamanta
|
| instrumental
|
qichwankuwan
|
qichwankukunawan
|
| comitative
|
qichwankuntin
|
qichwankukunantin
|
| abessive
|
qichwankunnaq
|
qichwankukunannaq
|
| comparative
|
qichwankuhina
|
qichwankukunahina
|
| causative
|
qichwankurayku
|
qichwankukunarayku
|
| benefactive
|
qichwankupaq
|
qichwankukunapaq
|
| associative
|
qichwankupura
|
qichwankukunapura
|
| distributive
|
qichwankunka
|
qichwankukunanka
|
| exclusive
|
qichwankulla
|
qichwankukunalla
|
|
See also
References
- ^ Cerrón-Palomino, Rodolfo. 2021. Otra vuelta de tuerca: la etimología de <quechua> en quechua y aimara [Another turn of the screw: The etymology of <Quechua> in Quechua and Aymara]. Indiana 38(2), pp. 159–177. DOI: 10.18441/ind.v38i2.159-177.
- ^ Itier, César. 2015. «Quechua» y el sistema inca de denominación de las lenguas ["Quechua" and the Incaic system of denominating languages]. Mélanges de la Casa de Velázquez 45(1), pp. 37–56. DOI: 10.4000/mcv.6113.