बुद्ध

See also: बुद्धू, बुद्धि, and बुद्धी

Hindi

Etymology

Borrowed from Sanskrit बुद्ध (buddhá). Doublet of बुत (but).

Pronunciation

(Delhi) IPA^(key): /bʊd̪d̪ʱ/, [bʊd̪(ː)ʱ]

Noun

बुद्ध • (buddh) m (Urdu spelling بدھ)

Buddha, the enlightened one

Declension

Declension of *बुद्ध* (masc cons-stem)
	singular	plural
direct	बुद्ध buddh	बुद्ध buddh
oblique	बुद्ध buddh	बुद्धों buddhõ
vocative	बुद्ध buddh	बुद्धो buddho

Derived terms

बौद्ध धर्म (bauddh dharm)

Marathi

Etymology

Borrowed from Sanskrit बुद्ध (buddhá), through Old Marathi 𑘤𑘳𑘟𑘿𑘠 (buddha).

Pronunciation

IPA^(key): /bud̪.d̪ʱə/

Adjective

बुद्ध • (buddha)

(literary, rare) conscious, enlightened
Synonyms: जागरूक (jāgrūk), प्रबुद्ध (prabuddha)

Proper noun

बुद्ध • (buddha) m

(Buddhism) Buddha, the founder of Buddhism
(Hinduism) Buddha, the ninth avatar of Vishnu

Derived terms

बौद्ध धर्म (bauddha dharma)

References

दाते, यशवंत रामकृष्ण [Date, Yashwant Ramkrishna] (1932-1950) “बुद्ध”, in महाराष्ट्र शब्दकोश (mahārāṣṭra śabdakoś) (in Marathi), पुणे [Pune]: महाराष्ट्र कोशमंडळ (mahārāṣṭra kośmaṇḍaḷ)

Nepali

Pronunciation

IPA^(key): [bud̪̚d̪ʱʌ̤], [bud̪̚d̪ʌ]
Phonetic Devanagari: बुद्ध, or बुद्द

Proper noun

बुद्ध • (buddha)

Buddha, the enlightened one.

Declension

Declension of बुद्ध
	Singular
nominative	बुद्ध [bud̪̚d̪ʱʌ]
accusative	बुद्धलाई [bud̪̚d̪ʱʌläi]
instrumental/ergative	बुद्धले [bud̪̚d̪ʱʌle]
dative	बुद्धलाई [bud̪̚d̪ʱʌläi]
ablative	बुद्धबाट [bud̪̚d̪ʱʌbäʈʌ]
genitive	बुद्धको [bud̪̚d̪ʱʌko]
locative	बुद्धमा [bud̪̚d̪ʱʌmä]

Notes: -को (-ko) becomes: -का (-kā) when followed by a plural noun. -की (-kī) when followed by a feminine noun.

Pali

Alternative forms

Alternative scripts

buddha (Latin script)
𑀩𑀼𑀤𑁆𑀥 (Brahmi script)
বুদ্ধ (Bengali script)
බුද‍්ධ (Sinhalese script)
ဗုဒ္ဓ or ၿုၻ္ꩪ or ၿုၻ်ꩪ (Burmese script)
พุทฺธ or พุทธะ (Thai script)
ᨻᩩᨴ᩠ᨵ (Tai Tham script)
ພຸທ຺ຘ or ພຸທຘະ or ພຸທທ຺ະ or ພຸດທະ (Lao script)
ពុទ្ធ (Khmer script)
𑄝𑄪𑄘𑄴𑄙 (Chakma script)

Proper noun

बुद्ध m

Devanagari script form of buddha (“Buddha”)
- 2017 July 19, Vinodh Rajan, Ben Mitchell, Martin Jansche, Sascha Brawer, “Proposal to Encode Lao Characters for Pali (revised)”, in Unicode‎^[1] (PDF), page 2:
  बुद्धं सरणं गच्छामि
  buddhaṃ saraṇaṃ ɡacchāmi
  I go to the Buddha as a refuge.

Noun

बुद्ध m

Devanagari script form of buddha (“buddha”)

Adjective

बुद्ध

Devanagari script form of buddha, past participle of बुज्झति (bujjhati, “to understand”)

Declension

Declension table of "बुद्ध" (masculine)

Case \ Number	Singular	Plural
Nominative (first)	बुद्धो (buddho)	बुद्धा (buddhā)
Accusative (second)	बुद्धं (buddhaṃ)	बुद्धे (buddhe)
Instrumental (third)	बुद्धेन (buddhena)	बुद्धेहि (buddhehi) or बुद्धेभि (buddhebhi)
Dative (fourth)	बुद्धस्स (buddhassa) or बुद्धाय (buddhāya) or बुद्धत्थं (buddhatthaṃ)	बुद्धानं (buddhānaṃ)
Ablative (fifth)	बुद्धस्मा (buddhasmā) or बुद्धम्हा (buddhamhā) or बुद्धा (buddhā)	बुद्धेहि (buddhehi) or बुद्धेभि (buddhebhi)
Genitive (sixth)	बुद्धस्स (buddhassa)	बुद्धानं (buddhānaṃ)
Locative (seventh)	बुद्धस्मिं (buddhasmiṃ) or बुद्धम्हि (buddhamhi) or बुद्धे (buddhe)	बुद्धेसु (buddhesu)
Vocative (calling)	बुद्ध (buddha)	बुद्धा (buddhā)

Declension table of "बुद्धा" (feminine)

Case \ Number	Singular	Plural
Nominative (first)	बुद्धा (buddhā)	बुद्धायो (buddhāyo) or बुद्धा (buddhā)
Accusative (second)	बुद्धं (buddhaṃ)	बुद्धायो (buddhāyo) or बुद्धा (buddhā)
Instrumental (third)	बुद्धाय (buddhāya)	बुद्धाहि (buddhāhi) or बुद्धाभि (buddhābhi)
Dative (fourth)	बुद्धाय (buddhāya)	बुद्धानं (buddhānaṃ)
Ablative (fifth)	बुद्धाय (buddhāya)	बुद्धाहि (buddhāhi) or बुद्धाभि (buddhābhi)
Genitive (sixth)	बुद्धाय (buddhāya)	बुद्धानं (buddhānaṃ)
Locative (seventh)	बुद्धाय (buddhāya) or बुद्धायं (buddhāyaṃ)	बुद्धासु (buddhāsu)
Vocative (calling)	बुद्धे (buddhe)	बुद्धायो (buddhāyo) or बुद्धा (buddhā)

Declension table of "बुद्ध" (neuter)

Case \ Number	Singular	Plural
Nominative (first)	बुद्धं (buddhaṃ)	बुद्धानि (buddhāni)
Accusative (second)	बुद्धं (buddhaṃ)	बुद्धानि (buddhāni)
Instrumental (third)	बुद्धेन (buddhena)	बुद्धेहि (buddhehi) or बुद्धेभि (buddhebhi)
Dative (fourth)	बुद्धस्स (buddhassa) or बुद्धाय (buddhāya) or बुद्धत्थं (buddhatthaṃ)	बुद्धानं (buddhānaṃ)
Ablative (fifth)	बुद्धस्मा (buddhasmā) or बुद्धम्हा (buddhamhā) or बुद्धा (buddhā)	बुद्धेहि (buddhehi) or बुद्धेभि (buddhebhi)
Genitive (sixth)	बुद्धस्स (buddhassa)	बुद्धानं (buddhānaṃ)
Locative (seventh)	बुद्धस्मिं (buddhasmiṃ) or बुद्धम्हि (buddhamhi) or बुद्धे (buddhe)	बुद्धेसु (buddhesu)
Vocative (calling)	बुद्ध (buddha)	बुद्धानि (buddhāni)

Sanskrit

Alternative forms

Alternative scripts

বুদ্ধ (Assamese script)
ᬩᬸᬤ᭄ᬥ (Balinese script)
বুদ্ধ (Bengali script)
𑰤𑰲𑰟𑰿𑰠 (Bhaiksuki script)
𑀩𑀼𑀤𑁆𑀥 (Brahmi script)
ဗုဒ္ဓ (Burmese script)
બુદ્ધ (Gujarati script)
ਬੁਦ੍ਧ (Gurmukhi script)
𑌬𑍁𑌦𑍍𑌧 (Grantha script)
ꦧꦸꦢ꧀ꦣ (Javanese script)
𑂥𑂳𑂠𑂹𑂡 (Kaithi script)
ಬುದ್ಧ (Kannada script)
ពុទ្ធ (Khmer script)
ພຸທ຺ຘ (Lao script)
ബുദ്ധ (Malayalam script)
ᠪᡠᡩᢡᠠ (Manchu script)
𑘤𑘳𑘟𑘿𑘠 (Modi script)
ᠪᠤᢑᢑᠾᠠ᠋ (Mongolian script)
𑧄𑧔𑦿𑧠𑧀 (Nandinagari script)
𑐧𑐸𑐡𑑂𑐢 (Newa script)
ବୁଦ୍ଧ (Odia script)
ꢨꢸꢣ꣄ꢤ (Saurashtra script)
𑆧𑆶𑆢𑇀𑆣 (Sharada script)
𑖤𑖲𑖟𑖿𑖠 (Siddham script)
බුද‍්ධ (Sinhalese script)
𑩲𑩒𑩭 𑪙𑩮 (Soyombo script)
𑚠𑚰𑚛𑚶𑚜 (Takri script)
பு³த்³த⁴ (Tamil script)
బుద్ధ (Telugu script)
พุทฺธ (Thai script)
བུ་དྡྷ (Tibetan script)
𑒥𑒳𑒠𑓂𑒡 (Tirhuta script)
𑨠𑨃𑨛𑩇𑨜 (Zanabazar Square script)

Etymology

From Proto-Indo-Aryan *buddʰás, from Proto-Indo-Iranian *bʰudᶻdʰás, from Proto-Indo-European *bʰudʰtós (“awake, aware”). Cognate with Ancient Greek πυστός (pustós), Avestan 𐬠𐬎𐬯𐬙𐬀 (busta). By surface analysis, from the root बुध् (budh) +‎ -त (-ta).

This is one of the main examples of Bartholomae's law.

Pronunciation

(Vedic) IPA^(key): /bud.dʱɐ́/, [bud̚.dʱɐ́]
(Classical Sanskrit) IPA^(key): /bud̪.d̪ʱɐ/, [bud̪̚.d̪ʱɐ]

Participle

बुद्ध • (buddha) past passive participle (root बुध्)

past passive participle of बुध् (budh)

Adjective

बुद्ध • (buddhá) stem

awake
enlightened, conscious, intelligent, clever, wise
Antonym: मूढ (mūḍhá)

Declension

Masculine a-stem declension of बुद्ध
	singular	dual	plural
nominative	बुद्धः (buddhaḥ)	बुद्धौ (buddhau) बुद्धा¹ (buddhā¹)	बुद्धाः (buddhāḥ) बुद्धासः¹ (buddhāsaḥ¹)
accusative	बुद्धम् (buddham)	बुद्धौ (buddhau) बुद्धा¹ (buddhā¹)	बुद्धान् (buddhān)
instrumental	बुद्धेन (buddhena)	बुद्धाभ्याम् (buddhābhyām)	बुद्धैः (buddhaiḥ) बुद्धेभिः¹ (buddhebhiḥ¹)
dative	बुद्धाय (buddhāya)	बुद्धाभ्याम् (buddhābhyām)	बुद्धेभ्यः (buddhebhyaḥ)
ablative	बुद्धात् (buddhāt)	बुद्धाभ्याम् (buddhābhyām)	बुद्धेभ्यः (buddhebhyaḥ)
genitive	बुद्धस्य (buddhasya)	बुद्धयोः (buddhayoḥ)	बुद्धानाम् (buddhānām)
locative	बुद्धे (buddhe)	बुद्धयोः (buddhayoḥ)	बुद्धेषु (buddheṣu)
vocative	बुद्ध (buddha)	बुद्धौ (buddhau) बुद्धा¹ (buddhā¹)	बुद्धाः (buddhāḥ) बुद्धासः¹ (buddhāsaḥ¹)

¹Vedic

Feminine ā-stem declension of बुद्धा
	singular	dual	plural
nominative	बुद्धा (buddhā)	बुद्धे (buddhe)	बुद्धाः (buddhāḥ)
accusative	बुद्धाम् (buddhām)	बुद्धे (buddhe)	बुद्धाः (buddhāḥ)
instrumental	बुद्धया (buddhayā) बुद्धा¹ (buddhā¹)	बुद्धाभ्याम् (buddhābhyām)	बुद्धाभिः (buddhābhiḥ)
dative	बुद्धायै (buddhāyai)	बुद्धाभ्याम् (buddhābhyām)	बुद्धाभ्यः (buddhābhyaḥ)
ablative	बुद्धायाः (buddhāyāḥ) बुद्धायै² (buddhāyai²)	बुद्धाभ्याम् (buddhābhyām)	बुद्धाभ्यः (buddhābhyaḥ)
genitive	बुद्धायाः (buddhāyāḥ) बुद्धायै² (buddhāyai²)	बुद्धयोः (buddhayoḥ)	बुद्धानाम् (buddhānām)
locative	बुद्धायाम् (buddhāyām)	बुद्धयोः (buddhayoḥ)	बुद्धासु (buddhāsu)
vocative	बुद्धे (buddhe)	बुद्धे (buddhe)	बुद्धाः (buddhāḥ)

¹Vedic
²Brāhmaṇas

Neuter a-stem declension of बुद्ध
	singular	dual	plural
nominative	बुद्धम् (buddham)	बुद्धे (buddhe)	बुद्धानि (buddhāni) बुद्धा¹ (buddhā¹)
accusative	बुद्धम् (buddham)	बुद्धे (buddhe)	बुद्धानि (buddhāni) बुद्धा¹ (buddhā¹)
instrumental	बुद्धेन (buddhena)	बुद्धाभ्याम् (buddhābhyām)	बुद्धैः (buddhaiḥ) बुद्धेभिः¹ (buddhebhiḥ¹)
dative	बुद्धाय (buddhāya)	बुद्धाभ्याम् (buddhābhyām)	बुद्धेभ्यः (buddhebhyaḥ)
ablative	बुद्धात् (buddhāt)	बुद्धाभ्याम् (buddhābhyām)	बुद्धेभ्यः (buddhebhyaḥ)
genitive	बुद्धस्य (buddhasya)	बुद्धयोः (buddhayoḥ)	बुद्धानाम् (buddhānām)
locative	बुद्धे (buddhe)	बुद्धयोः (buddhayoḥ)	बुद्धेषु (buddheṣu)
vocative	बुद्ध (buddha)	बुद्धे (buddhe)	बुद्धानि (buddhāni) बुद्धा¹ (buddhā¹)

¹Vedic

Proper noun

बुद्ध • (buddhá) stem, m

Buddha, the enlightened one

Declension

Masculine a-stem declension of बुद्ध
	singular	dual	plural
nominative	बुद्धः (buddháḥ)	बुद्धौ (buddhaú) बुद्धा¹ (buddhā́¹)	बुद्धाः (buddhā́ḥ) बुद्धासः¹ (buddhā́saḥ¹)
accusative	बुद्धम् (buddhám)	बुद्धौ (buddhaú) बुद्धा¹ (buddhā́¹)	बुद्धान् (buddhā́n)
instrumental	बुद्धेन (buddhéna)	बुद्धाभ्याम् (buddhā́bhyām)	बुद्धैः (buddhaíḥ) बुद्धेभिः¹ (buddhébhiḥ¹)
dative	बुद्धाय (buddhā́ya)	बुद्धाभ्याम् (buddhā́bhyām)	बुद्धेभ्यः (buddhébhyaḥ)
ablative	बुद्धात् (buddhā́t)	बुद्धाभ्याम् (buddhā́bhyām)	बुद्धेभ्यः (buddhébhyaḥ)
genitive	बुद्धस्य (buddhásya)	बुद्धयोः (buddháyoḥ)	बुद्धानाम् (buddhā́nām)
locative	बुद्धे (buddhé)	बुद्धयोः (buddháyoḥ)	बुद्धेषु (buddhéṣu)
vocative	बुद्ध (búddha)	बुद्धौ (búddhau) बुद्धा¹ (búddhā¹)	बुद्धाः (búddhāḥ) बुद्धासः¹ (búddhāsaḥ¹)

¹Vedic

Descendants

Ashokan Prakrit: 𑀩𑀼𑀥𑁂 (budhe)
- Prakrit: 𑀩𑀼𑀤𑁆𑀥 (buddha)
Dardic:
- Kashmiri: بۄد (bọd)
Gandhari: 𐨦𐨂𐨢 (budha), 𐨦𐨂𐨢𐨂 (budhu)
Niya Prakrit: 𐨦𐨂𐨢 (budha)
Pali: buddha, Buddha (see there for further descendants)

Borrowed terms

→ Ancient Greek: Βούδδας (Boúddas), Βούττας (Boúttas)
- → Latin: Būddās
→ Kannada: ಬುದ್ಧ (buddha)
→ Tamil: புத்தர் (puttar), புத்தன் (puttaṉ), புத்தம் (puttam)
⇒ Tocharian A: ptāñkät
⇒ Tocharian B: pañäkte, pūdñäkte
→ Middle Iranian: *but (“Buddha; idole”) (perhaps via Gandhari: 𐨦𐨂𐨢 (budha), 𐨦𐨂𐨢𐨂 (budhu) or an ancient loaning via Avestan: 𐬠𐬏𐬌𐬙𐬌 (būⁱti, “Būti, a Daeva”) that was rendered as [Book Pahlavi needed] (bwt') in Middle Persian)
- Bactrian: Βοδδο (Boddo), Βουδο (Boudo, “Buddha”)
- Sogdian: (/⁠but~ puti~ puta⁠/, “Buddha”)
  Old Sogdian script: 𐼔𐼇𐼚𐼁 (pwtʾ)
  
  Sogdian script: 𐼾𐼴𐽂𐼰 (pwtʾ)
  
  Manichaean script: 𐫁𐫇𐫤 (bwt), 𐫛𐫇𐫤𐫏 (pwty), 𐫛𐫇𐫤𐫀 (pwtʾ)
- Parthian: (/⁠but⁠/, “Buddha”)
  Manichaean script: 𐫁𐫇𐫤 (bwt), 𐫁𐫇𐫎 (bwṯ)
- Middle Persian: (/⁠but⁠/, “Buddha; idole”)
  Book Pahlavi script: [Book Pahlavi needed] (bwt')
  
  Manichaean script: 𐫁𐫇𐫤 (bwt)
  
  Pazend script: 𐬠𐬎𐬝 (but̰)
  - Classical Persian: بت (/⁠but⁠/, “idole; beloved person”)
    - → Baluchi: بت (/⁠but⁠/, “idole”)
→ Middle Chinese: 佛 (MC bjut), 佛陀 (MC bjut da), 浮屠 (MC bjuw drjo|du) (possibly borrowed indirectly via multiple routes)
- → Proto-Koreanic: *Pwutukye
  - Old Korean: 佛體 (*PWUthye?)
    - Middle Korean: 부텨 (Pwùthyè)
      - Korean: 부처 (Bucheo)
    - ⇒ Middle Korean: 부톄〯 (Pwùthyěy)
      - Gyeongsang Korean: 부체 (Buche)
      - Pyongan Korean: 부테 (Bute)
      - Jeju: 푼체 (Punche)
  - → Old Japanese: 佛 (poto₂ke₂)
    - Japanese: 仏 (hotoke)
  - → Proto-Jurchenic: *puciki
    - Jurchen:  (*fut͡ʃiçi)
      - Manchu: ᡶᡠᠴᡳᡥᡳ (fucihi)
- →⇒ Old Uyghur: 𐽼𐽳𐽾𐽲𐽰𐽺 (pwrqʾn /⁠burhan⁠/)
  - → Karakhanid: بُرْخَنْ (burχan, “idol, Buddha”)
    - → Mamluk-Kipchak: بورغن (burġan, “devil, demon”)
  - → Mongolian: бурхан (burxan, “god”)
  - → Tuvan: бурган (burgan, “god”)
- → Vietnamese: Phật (佛), Bụt (侼)
→ Classical Tibetan: བུད་དྷ (bud dha)
- > Tibetan: བུད་དྷ (bud dha) (inherited)
- → Classical Mongolian: ᠪᠤᠳ᠋ᠳ᠋ᠾᠠ (buddha)
  - > Mongolian: будда (budda) (inherited)
→ Old Javanese: buddha
- > Javanese: ꦧꦸꦢ (buda) (inherited)
- → Balinese: ᬩᬸᬤ᭄ᬥ (buda)

Borrowed terms

Terms borrowed from "बुद्ध"

Assamese: বুদ্ধ (buddho)
Bengali: বুদ্ধ (buddho)
Hindi: बुद्ध (buddh)
Marathi: बुद्ध (buddha)
Nepali: बुद्ध (buddha)
Sinhalese: බුද්ධ (buddha)
Odia: ବୁଦ୍ଧ (buddha)
Tamil: புத்தன் (puttaṉ)
Telugu: బుద్ధుడు (buddhuḍu)
Gujarati: બુદ્ધ (buddh)
Punjabi: ਬੁੱਧ (buddha)
Sylheti: ꠛꠥꠖ꠆ꠗ (buddó)