czysty

• czyst

Inherited from Proto-Slavic *čìstъ. First attested in the 14th century.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /t͡ʃʲʲistiː/
• IPA^(key): (15^th CE) /t͡ʃʲʲisti/

czysty (superlative naczystszy, derived adverb czysto or czyście)

1. (attested in Lesser Poland) clean (physically not dirty)
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[1], Krakow, page gl. 41a:

     On gest byl sød cysty a syvota nepokalany fuit mundum vas b[eatus] P[aulus], mundicia v[ir]ginali

     [On jest był sąd czysty a żywota niepokalany fuit mundum vas b[eatus] P[aulus], mundicia v[ir]ginali]

   1. clean (free from leprosy)
      • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[2], [3], [4]}, volume XXIV, page 366:

        Czyst bącz volo mundare

        [Czyst bądź volo mundare]

2. (attested in Lesser Poland, Sieradz-Łęczyca) pure; clean (without moral, ritual, or legal defect)
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[5], Krakow, page 179b:

     Iscy Xc svøtego Gana... gestcy gy on *nyloual byl, a napirsuecz... prze gego szyuoth cysthy

     [Iżci Kryst Świętego Jana... jestci ji on miłował był. A napirzweć... prze jego żywot czysty]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[6], Krakow, page gl. 70b:

     Tescy ona byla gest sercza cystego fuit enim mente et corpore munda

     [Też ci ona była jest sierca czystego fuit enim mente et corpore munda]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[7], Krakow, page 171b:

     A pres to verzisly f tho, ysze szø Xt gest s czysthe dzeuicze Marie *marodzyl

     [A przezto wierzyszli w to, iże się Kryst jest z czyste dziewice Maryje narodził]

   • 14214, Kanon mszy św., Canon missae., volume III, page 59:

     Obyatuyemi przeszwyatley dostoynosczy, wyelebnosczy twoyey s swych darow y teesz danych obyatø czystø

     [Obiatujemy przeświatłej dostojności, wielebności twojej z twych darow i też danych obiatę czystą]

   • 1897 [1393], Teki Adolfa Pawińskiego‎^[8], volume III, number 2085, Łęczyca Land:

     Micolay *sweyo braczø poszli sø sz czisstey maczerze i z othdaney

     [Mikołaj z swoją bracią poszli są z czystej macierze i z otdanej]

   1. free; clean (without something) [with od (+ genitive) ‘of what’]
      • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[9], [10], [11]}, volume XXII, page 241:

        A eze tho mylossyerdze, sye nye biwa czisto ot marney fali, a prosczye prze bog a ku boszey fale, tegda gest darmo

        [A eże to miłosierdzie, sie nie bywa czysto ot marnej fały, a proście prze Bog a ku Bożej fale, tegda jest darmo]

   2. pure; virgin; untainted (not having had sexual experience) [with od (+ genitive) ‘from what’; or with do (+ genitive) ‘in relation to whom’]
      • 1930 [c. 1455], “I Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[12], 21, 4:

        Nye mam chlebow pospolytich, gedno poswyøtne. A wszak, søly twoy sludzi cziscy, a nawyøcey od nyewyast, *mogo gego pogescz

        [Nie mam chlebow pospolitych, jedno poświętne, a wszak sąli twoi słudzy czyści, a nawięcej od niewiast, mogą jego pojeść]

      • 1451-1455, Legenda o świętym Aleksym‎^[13], line 236:

        Gyedno przyszla zoną gyego a scz[ą]glą rąka do nyego, esz gyey w rąka wpathl lyst, prze tho, ysz byl gyeden do drvgyego czyst

        [Jedno przyszła żona jego, a ści[ą]gła rękę do niego, eż jej w rękę upadł list, przeto iż był jeden do drugiego czyst]

3. (attested in Lesser Poland) real, genuine, unadulterated; pure
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[14], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 74, 7:

     Kelich w røce gospodnowe wina czistego pelni smesy

     [Kielich w ręce gospodnowie wina czystego pełny smiesi]

   1. (of sheet metal) pure; unpainted (not covered with paint)
      • 1894 [1471], Konstanty Górski, editor, Historia jazdy polskiej‎^[15], page 270:

        Panczers, oboyczek..., czyste thaszky

        [Pancerz, obojczek..., czyste taszki]

4. (attested in Masovia) pure, intact, indisputable
   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 37:

     Wykladamy... dla czystego y spokoynego *drzyrzenya przes trzy latha ymyanego y przes trzy myeszącze przerzeczone nyestanye wyekvystą thwardoscz ymyecz

     [Wykładamy... dla czystego i spokojnego dzirżenia przez trzy lata imianego i przez trzy miesiące, przerzeczone niestanie wiekuistą twardość imieć]

5. (attested in Masovia) excellent, exquisite
   • 1885-2024 [c. 1428], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[16], volume I, Międzyrzec, Warsaw, page 476:

     Spowyedz ma bycz czysta y wyerna, czasta, odkryta, roztropna y dobrowolna

     [Spowiedź ma być czysta i wierna, częsta, odkryta, roztropna i dobrowolna]

   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[17], 16, 10:

     Wsplodzysz plod, syemyø twe y bødze czyste a møskye w moczi

     [Wspłodzisz płod siemię twe i będzie czyste a męskie w mocy]

6. (attested in Lesser Poland) clear; bright
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[18], Krakow, page gl. 48b:

     De marmore candido czystego

     [De marmore candido czystego]

7. bare, open (not overgrown with trees or bushes)
   • 1856-1870 [1448], Antoni Zygmunt Helcel, editor, Starodawne Prawa Polskiego Pomniki‎^[19], volume II, number 3367:

     Nobiles... vendiderunt... pratum... dictum czista lanka in... Cossoczicze

     [Nobiles... vendiderunt... pratum... dictum czysta łąka in... Kosocice]

8. (attested in Masovia) effective, undiminished
   • 1885-2024 [c. 1428], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[20], volume I, Międzyrzec, Warsaw, page 495:

     Oth czystey ab efficaci

     [Od czystej ab efficaci]

• Polish: czysty, cysty (Far Masovian, Kielce)
• Silesian: czysty, czisty

• Boryś, Wiesław (2005) “czysty”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “czysty”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “czysty”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “czysty”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “czysty”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “czysty”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

• cysty (Far Masovian, Kielce)

Inherited from Old Polish czysty.

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɘstɘ
• Syllabification: czys‧ty

czysty (comparative czystszy or czyściejszy, superlative najczystszy or najczyściejszy, derived adverb czysto)

1. clean, tidy

   Antonyms: brudny, rozpuszczonyy

2. pure (without contaminants)
3. (by extension) pure, sheer
4. neat (without solvent)

   Antonym: zanieczyszczony

5. pure (honest, free of wrongdoing)

   Antonym: podstępny

6. (religion, not comparable) ritually clean

   Antonym: nieczysty

7. (colloquial, not comparable) abstaining from drugs
8. (Kielce) actual, real

   Synonyms: prawdziwy, rzeczywisty

• czysty in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• czysty in Polish dictionaries at PWN
• Władysław Siarkowski (1891) “czysty”, in “Słowniczek gwary ludowej z okolic Pińczowa”, in Sprawozdania Komisyi Językowej Akademii Umiejętności (in Polish), volume 4, page 336

• czisty

Inherited from Old Polish czysty.

• IPA^(key): /ˈt͡ʂɪs.tɪ/
• Rhymes: -ɪstɪ
• Syllabification: czys‧ty

czysty

1. clean; pure

• czysty in dykcjonorz.eu