ข้าหลวง

Thai

Pronunciation

Orthographic		ข้าหลวง kʰ ˆ ā h l w ŋ
Phonemic		ข้า-หฺลวง kʰ ˆ ā – h ̥ l w ŋ
Romanization	Paiboon	kâa-lǔuang
Romanization	Royal Institute	kha-luang
(standard) IPA^(key)		/kʰaː˥˩.lua̯ŋ˩˩˦/^(R)

Etymology 1

Compound of ข้า (kâa, “servant”) +‎ หลวง (lǔuang, “royal”)

Noun

ข้าหลวง • (kâa-lǔuang) (classifier คน)

(archaic) royal servant; royal attendant
(archaic) crown servant; public servant; public official
- 1860 November 16, “หนังสือสมเด็จเจ้าฟ้าทะละหะถึงพระยาคทาธรธรณินทร์ผู้ช่วยราชการเมืองพระตะบอง”, in ไทยสถาปนากษัตริย์เขมร, พระนคร: สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี, published 1962, page 57:
  
  พระยาอนุชิตชาญ ไชย ผู้เป็นซึ่ง...ให้ออก มา ประจำ ณ เมือง พระตะบอง...ฟัง ราชการ เมือง เขมร
  prá-yaa à-nú-chít chaan chai pûu bpen kâa-lǔuang sʉ̂ng ... hâi ɔ̀ɔk maa bprà-jam nɔɔ mʉʉang prá-dtà-bɔɔng ... fang râat-chá-gaan mʉʉang kà-měen
  Phraya Anuchitchanchai, who was the official that...[had been] sent out to be stationed in the town of Phra Tabong ... to hear intelligence [about] the Khmer kingdom
- 1886, “คำให้การพระกำแหงพลศักดิ์”, in ประชุมพงศาวดาร, volume 70, พระนคร: กรมศิลปากร, published 1941, page 218:
  
  เจ้าพระยา บดินทรเดชาจึง ให้...ออก ไปปักปันเขตต์แดน
  jâao-prá-yaa bɔɔ-din dee-chaa jʉng hâi kâa-lǔuang ... ɔ̀ɔk bpai bpàk-bpan kèet-dɛɛn
  Chaophraya Bodindecha then sent officials...out to delimit the frontiers.
- 1927, จดหมายเหตุเก่า เรื่อง พระเจ้าแผ่นดินกรุงศรีอยุธยาแต่งทูตไทยไปนมัสการพระมาลัยเจดีย์เมืองหงสา, พระนคร: หอพระสมุดวชิรญาณ, page 4:
  
  ทั้งปวง บอก ว่า...มา แต่กรุง ศรี อยุธยา...เจ้าอยู่หัว ใช้ให้มาชัณศูจน์ดู พระมาไลยเจดีย์
  kâa-lǔuang táng-bpuuang bɔ̀ɔk wâa ... maa dtɛ̀ɛ grung sǐi à-yút-tá-yaa ... jâao-yùu-hǔua chái hâi maa chan-ná-sùut duu prá maa-lai jee-dii
  All the officials said that...[they] came from the Kingdom of Glorious Ayutthaya...[and had been] directed by the Lord Over the Heads to come [here] to check [and] inspect the Divine Malai Pagoda.
(historical) governor; administrator
- 1914, “พงษาวดารเมืองไทรบุรี (ตามฉบับที่มีอยู่ในศาลาลูกขุน)”, in ประชุมพงษาวดาร, volume 2, พระนคร: โบราณคดีสโมสร, page 86:
  
  เจ้าพระยาไทรบุรีได้ไป ปฤกษา ราชการ กับเมืองภูเก็จ
  jâao-prá-yaa sai-bù-rii dâai bpai bprʉ̀k-sǎa râat-chá-gaan gàp kâa-lǔuang mʉʉang puu-gèt
  The chaophraya of Sai Buri had gone to confer with the governor of Phuket Town [about] government affairs.
- 1928, “ผู้วายชนม์”, in ปัญญาสชาดก, volume 19, พระนคร: ราชบัณฑิตยสภา, page 1:
  
  รับราชการเป็น ผู้ช่วยมณฑลนครราชสิมา
  ráp-râat-chá-gaan bpen pûu-chûai kâa-lǔuang mon-ton ná-kɔɔn-râat-chá-sì-maa
  served as an assistant governor of Nakhon Ratchasima Circle
commissioner: person commissioned to perform certain functions
- 2023 October 16, “การเยือนประเทศไทยอย่างเป็นทางการของข้าหลวงใหญ่ผู้ลี้ภัยแห่งสหประชาชาติ ระหว่างวันที่ ๑๕-๑๗ ต.ค. ๒๕๖๖”, in mfa.go.th‎^[1]:
  
  หารือ กับ นายฟิลิปโป กรันดี ใหญ่ผู้ลี้ภัย แห่ง สหประชาชาติ ที่ห้องสัตตบงกช
  hǎa-rʉʉ gàp naai fí-líp-bpôo · gran-dîi · kâa-lǔuang yài pûu-líi-pai hɛ̀ng sà-hà-bprà-chaa-châat tîi hɔ̂ng sàt-dtà-bong-gòt
  consulted with Mr Filippo Grandi, United Nations High Commissioner for Refugees, at Sattabongkot Room

Derived terms

ข้าหลวงเดิม
ข้าหลวงหลังลาย
ข้าหลวงใหญ่ (kâa-lǔuang-yài)

Etymology 2

Compound of ข้า (kâa, “servant”) +‎ หลวง (lǔuang, “royal”)

Noun

ข้าหลวง • (kâa-lǔuang) (classifier ตัว)

(zoology) the fish Scolopsis ciliata of the family Nemipteridae
Synonym: ทรายขาวหลังขาว
(zoology) the fish Channa marulioides of the family Channidae
Synonym: ช่อนทอง