กรุง

• กุรุง — obsolete

Derived from Old Khmer ក្រុង៑ (kruṅ) or កុរុង៑ (kuruṅ, “to rule, to govern; ruler, governor; head, chief”);^[1] ultimately from Proto-Mon-Khmer *kruŋ (“to confine”), whence Thai กรง (grong). Cognate with Modern Khmer ក្រុង (krong) and Lao ກຸງ (kung).

กรุง • (grung)

1. (archaic) monarch; sovereign^[1]
   • c. 15th century, ราชบัณฑิตยสถาน, พจนานุกรมศัพท์วรรณคดีไทย สมัยอยุธยา โคลงยวนพ่าย, กรุงเทพฯ: ราชบัณฑิตยสถาน, published 2002, →ISBN, page 97:

     แถลงปางธรรมิศรเจ้า จอมปราณ เสด็จล่วงบเกรง ทั่วด้าว

     tà-lɛ̌ɛng bpaang tam-mít jâao · jɔɔm bpraan · sà-dèt lûuang bɔɔ greeng grung · tûua dâao

     Speaking of the time [when] the lord of dharma, the raja of [all] lives, fared across [the world] without fearing [any] king throughout the land

2. (archaic) city where the sovereign resides; capital city; city which is the seat of government^[1]
   • 1856 April 6, “กดหมายอย่างพ่อค้าอังกฤษซึ่งมาค้าขายในกรุงฯ ต้องใช้”, in หนังสือสัญญากรุงเทพมหานครกับกรุงอังกริษเปนทางไมตรีค้าขายกัน, Bangkok: Washington Press, published 1856, page 18:

     ถ้ากำปั่นลูกค้าอยู่ในบังคับอังกฤษขึ้นมาทอดสมอที่แล้ว

     tâa gam-bpàn lûuk-káa yùu nai bang-káp ang-grìt kʉ̂n maa tɔ̂ɔt sà-mɔ̌ɔ tîi grung lɛ́ɛo

     If a vessel of a merchant who is an English subject has come up to cast anchor at the capital

   • 1870 June 2, “ประกาศภาษีเรือ”, in กฎหมายไทย คือ พระราชบัญญัติและประกาศซึ่งตั้งขึ้นในรัชกาลของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวผู้ทรงพระคุณธรรมอันประเสริฐ, volume 1, กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์วิชากร, published 1893:

     กำนันนายอำเภอราษฎรในนอกทั้งปวง

     gam-nan naai-am-pəə râat-sà-dɔɔn nai grung nɔ̂ɔk grung táng-bpuuang

     All the subdistrict chiefs, district chiefs, [and] inhabitants, [both] inside the capital [and] outside the capital

3. (archaic) nation or country,^[1] especially a kingdom
   • 1907 August 26, ดำรงราชานุภาพ, พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวง, พระราชพงษาวดารกรุงเก่า ฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์, กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์ไทย, page ก:

     พระเจ้าหงษาวดีที่มาตีเก่า

     prá-jâao hǒng-sǎa-wá-dii tîi maa dtii grung gào

     The king of Haṃsavatī who came to attack the Old Kingdom

4. (archaic) used as a prefix to the name of a nation or country, especially a kingdom
   • 1855, “แผ่นดินสมเด็จพระมหาจักรพรรดิราชาธิราช”, in พระราชพงษาวดาร ฉบับพระราชหัดถเลขา, volume 1, กรุงเทพฯ: หอพระสมุดวชิรญาณ, published 1912, page 27:

     เลิกทัพกลับไปหงษาวดีโดยทางมา

     lə̂ək táp glàp bpai grung hǒng-sǎa-wá-dii dooi taang maa

     Withdrew the army [and] returned to the kingdom of Haṃsavatī by the arrival route

   • 1863 August 11, “สัญญาที่องค์สมเด็จพระนโรดมฯ ว่าถูกบังคับให้ลงนามให้ทำกับฝรั่งเศสเมื่อวันที่ ๑๑ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๔๐๖”, in ไทยสถาปนากษัตริย์เขมร, กรุงเทพฯ: สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี, published 1962, page 106:

     เมืองใดที่ขึ้นเจ้าฝรั่งเศส

     mʉʉang dai tîi kʉ̂n jâao grung fà-ràng-sèet

     Any city which is subject to the king of the kingdom of France

5. used as a prefix to the name of a capital city or a city serving as the seat of government
   • 1804, ราชบัณฑิตยสถาน, กฎหมายตราสามดวง: พระทำนูน ฉบับราชบัณฑิตยสถาน, กรุงเทพฯ: ราชบัณฑิตยสถาน, published 2010, →ISBN, page 147:

     ตราเทพยุดาถือจักร...ปิดงบครั่งประจำนอกพระลุ้งพระราชสารไปปากกิ่ง

     dtraa têep-pá-yú-daa tʉ̌ʉ jàk ... bpìt ngóp-krâng bprà-jam nɔ̂ɔk prá lúng prá râat-chá sǎan bpai grung bpàak-gìng

     The seal of the deity carrying a discus...is impressed upon the lac wax attached to the covering of the container of a royal letter to the city of Peking.

   • 1931 July 31, “ประกาศกระทรวงการต่างประเทศ ลงวันที่ ๓๑ กรกฎาคม ๒๔๗๔”, in ประกาศพระราชบัญญัติและพระราชกำหนดต่าง ๆ รัชชกาลที่ ๗, volume 7, พระนคร: โรงพิมพ์บำรุงนุกูลกิจ, published 1931, page 161:

     อัครราชทูตสยามณลอนดอนได้ยื่นจดหมายเสนาบดีกระทรวงการต่างประเทศ

     àk-krá-râat-chá-tûut sà-yǎam nɔɔ grung lɔn-dɔn dâai yʉ̂ʉn jòt-mǎai sěe-naa-bɔɔ-dii grà-suuang gaan dtàang-bprà-têet

     The Siamese minister at the city of London has submitted the letter of the Minister [in charge of] the Ministry of Foreign Affairs.