przyjaciel

Inherited from Proto-Slavic *prijateľь. First attested in 1399.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /pr̝ijaːt͡ɕʲɛ(ː)lʲ/
• IPA^(key): (15^th CE) /pr̝ijɒt͡ɕʲɛlʲ/, /pr̝ijɒt͡ɕʲelʲ/

przyjaciel m pers (female equivalent przyjaciółka, related adjective przyjacielski)

1. friend (person, typically someone other than a family member, spouse or lover, whose company one enjoys and towards whom one feels affection)
   • 1949, “Skarga umierającego. Woronczak Jerzy, Skarga umierającego. Ze studiów nad rękopisem nr 2 Biblioteki Kapitulnej we Wrocławiu”, in Bolesław Erzepki, editor, Sobótk, page 62:

     Ny mam vernych przyaczol *ne them svecze

     [Ni mam wiernych przyjacioł na tem świecie]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[1], page 3:

     Zdrow bądz, Yoachymye, przyaczyelyv bozy (o amice dei)

     [Zdrow bądź, Joachymie, przyjacielu boży (o amice Dei)]

   • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 26, 2:

     Myly przyyaczyele (amici), pytalysczye nasz o prawo takymy szlowy

     [Mili przyjaciele (amici)! Pytaliście nas o prawo takimi słowy]

2. (attested in Masovia) relative (person related by blood)
   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 53:

     Vstawyamy..., aby... bracza abo przyaczele (amici), przyrodzeny abo daleczy... w them dzale abo rosdzelenyv staly przes trzy lyatha

     [Ustawiamy..., aby... bracia, abo przyjaciele (amici) przyrodzeni abo dalecy... w tem dziale abo rozdzieleniu stali przez trzy lata]

   • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 27, 1:

     Ale szą-ly blyszy przyyaczele (si vero successores propinquiores fuerint), tedy nye moze stoyącze gymyenye przedacz przesz woley thych tho dzyeczy

     [Ale są-li bliszy przyjaciele (si vero successores propinquiores fuerint), tedy nie może stojące jimienie przedać przez wolej [przyrodzonych] tych to dzieci]

   • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 42, 4:

     Takyemv nye moze pomagacz przysząncz oczecz any przyrodzony brath albo kthorykolye przyrodzony przyyączel (pater, frater et conventi)

     [Takiemu nie może pomagać przysiąc ociec ani przyrodzony brat albo ktorykole przyrodzony przyjaciel (pater, frater et conventi)]

   • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 75, 4:

     Thych dzyeczy blyschy przyrodzony przyyaczel (proximior amicus) maszczyszna moze[ly] szye thych dzyeczy y gych gymyenyą podyącz

     [Tych dzieci bliszy przyrodzony przyjaciel (proximior amicus) mężczyzna może[ly] sie tych dzieci i jich jimienia podjąć]

3. (in the plural) The meaning of this term is uncertain. Possibilities include:
   1. parents (those who give birth to someone)
      • 1930 [c. 1455], “Ruth”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[2], 2, 11:

        Szesz opuscyla swe przyiacyele (quod reliqueris parentes tuos) y zemyø

        [Żeś opuściła swe przyjaciele (quod reliqueris parentes tuos) i ziemię]

4. (attested in Greater Poland) arbitrator (person to whom the authority to settle or judge a dispute is delegated)
   • 1887, 1889 [1399], Józef Lekszycki, editor, Die ältesten großpolnischen Grodbücher, volume II, number 1376, Pyzdry, Gniezno, Kościan:

     Iaco Micol[aj] s Wawrzincem ne vmawal nigednei vmo[wy], bi meli pusczicz na przyaczele

     [Jako Mikoł[aj] z Wawrzyńcem nie umawiał ni jednej umo[wy], by mieli puścić na przyjaciele]

• Polish: przyjaciel
• Silesian: przijŏciyl

• Boryś, Wiesław (2005) “przyjaciel”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “przyjaciel”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “przyjaciel”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “przyjaciel”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

• przyjáciel (Przemyśl, Podegrodzie)

Inherited from Old Polish przyjaciel.

• Audio 1:

  (file)

• Audio 2:

  (file)

• Rhymes: -at͡ɕɛl
• Syllabification: przy‧ja‧ciel
• Homophone: Przyjaciel

przyjaciel m pers (female equivalent przyjaciółka, related adjective przyjacielski)

1. friend (person, typically someone other than a family member, spouse or lover, whose company one enjoys and towards whom one feels affection)

   Synonyms: druh, kum, kumoter; see also Thesaurus:znajomy

2. (by extension) friend (animal toward which someone feels similarly)
3. (by extension) friend (person or organization that supports something or has positive emotions towards something)

   Synonym: miłośnik

   Antonyms: nieprzyjaciel, wróg

4. (euphemistic) lover (man with whom someone has an erotic relationship)

   Synonyms: fagas, frajer, gach, kochanek, kochaś, ogoniarz, partner

5. friend (object or idea that can be used for good)
6. (chiefly in the vocative) term of address towards someone the speaker has positive feelings towards and sees as equal or lower; friend
7. (obsolete or dialectal, Chełmno) spouse

   Synonym: małżonek

8. (Middle Polish) relative; in-law
9. (Lasovia) synonym of kuzyn

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), przyjaciel is one of the most used words in Polish, appearing 7 times in scientific texts, 7 times in news, 8 times in essays, 18 times in fiction, and 26 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 66 times, making it the 995th most common word in a corpus of 500,000 words.^[1]

• przyjaciel in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• przyjaciel in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “przyjaciel”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “PRZYJACIEL”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 12.09.2022
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “przyjaciel”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “przyjaciel”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1912), “przyjaciel”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 5, Warsaw, page 294
• Gustaw Pobłocki (1887) “przyjaciel”, in Słownik kaszubski z dodatkiem idyotyzmów chełmińskich i kociewskich (in Polish), 2 edition, Chełmno, page 139
• Oskar Kolberg (1865) “przyjaciel”, in Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Serya II. Sandomierskie (in Polish), page 264