𐽰𐽾

Old Uyghur

Orthographic variants
Uyghur script 𐽰𐽾𐽳𐾁 (ʾrwl /⁠ärül⁠/)
𐽰𐽰𐽾 (ʾʾr /⁠ar⁠/)[1]
𐽰𐽶𐽷𐽶𐽾 (ʾykyr /⁠e[ke]r⁠/)
𐽶𐽰 ( /⁠[är]⁠/)
𐽰𐽰𐾀 (ʾʾt /⁠[är]⁠/)
𐽰𐽰𐽸𐽰 (ʾʾdʾ /⁠[är]⁠/)
Orkhon script 𐰼 ( /⁠är⁠/)
𐱁 (š /⁠ä[r]⁠/)
Manichaean script 𐫀𐫡 (ʾr /⁠är⁠/)[2]
Arabic script ار (ʾr /⁠är⁠/)[3]
Syriac script ܐܪ (ʾr /⁠är⁠/)[4]
Brahmi script 𑀏𑀬𑀭𑁆 (eyar /⁠er⁠/)
𑀯𑀸𑀭𑁆 (vār /⁠är, uär, ar, uar⁠/)
𑀅𑀬𑀭𑁆𑀬𑁆 (ayary /⁠är⁠/)[5]
𑀏𑀬𑀭𑁆𑀬𑁆 (eyary /⁠er⁠/)[6]
Tibetan script ཨྱེར (ʔyer /⁠är, er⁠/)
Han script 額兒 (ngaek.nye /⁠ä[ŕ]⁠/)[7]

Etymology

Inherited from Proto-Turkic *ēr (man). Cognate with Old Turkic 𐰼 ( /⁠er⁠/) and Karakhanid اَرْ (er).

Relation to 𐽰𐽾𐽹𐽰𐽷 (ʾrmʾk /⁠är-⁠/, to be, copular verb) and 𐽰𐽾𐽸𐽰𐽹 (ʾrdʾm /⁠ärdäm⁠/, virtue) is unclear. Unrelated to 𐽰𐽶𐽾𐽷𐽰𐽷 (ʾyrkʾk /⁠erkäk⁠/, man) and 𐽰𐽾𐽷𐽰𐽷𐽳𐽺 (ʾrkʾkwn /⁠Ärkägün⁠/, Christian).

Noun

𐽰𐽾 (ʾr /er/)

  1. man, adult male human
    Synonyms: 𐽰𐽶𐽾𐽷𐽰𐽷 (ʾyrkʾk /⁠erkäk⁠/), 𐾀𐽳𐽺𐽷𐽴𐽶 (twnkzy /⁠tuŋze⁠/), 𐽰𐽳𐽾𐽶 (ʾwry /⁠urï⁠/)
    Coordinate terms: 𐽲𐽰𐾀𐽳𐽺 (qʾtwn /⁠ḥatun⁠/), 𐽲𐽳𐽺𐽽𐽳𐽶 (qwncwy /⁠ḳunčuy⁠/), 𐽷𐽶𐽿𐽶 (kyšy /⁠kiši⁠/), 𐽲𐽳𐽸𐽳𐽴 (qwdwz /⁠ḳoduz⁠/), 𐽰𐽳𐽴𐽳𐽺𐾀𐽳𐽺𐾁𐽳𐽲 (ʾwzwntwnlwq /⁠uzuntonluġ⁠/)
    • c. 8th century, Manuscript on astronomy left page, lines 08-13, verso (U5.44-49):[8][9]
      𐰴𐰀𐰢𐰼𐰑𐰀:𐱁
      𐰚𐰠𐰃𐰏
      :𐰖𐰆𐰞𐱃
      𐰆𐰔:𐱁𐰢𐰃𐰾:𐰘
      𐰢𐰀:𐰃𐰚𐰃𐰤𐱅
      𐰀:𐱁:𐰨𐰀:𐱅𐰃𐰢
      𐰃𐰾:𐰴𐰀𐰢
      qamr²d¹a:š
      kl²ig
      :y¹ul¹t¹
      uz:šmis²:y²
      ma:ikin²t²
      a:š:nča:t²im
      is²:qam
      /Kamerde ä[r]klig yultuz ärmiš yemä ikintä ä[r] anča temiš. Kam.../
      The moon is also a virile celestial body, the second man have said so. []
  2. (sociology) ruler, master, beg
    Synonyms: 𐽼𐽰𐽿𐽽𐽶 (pʾšcy /⁠baščï⁠/), 𐽼𐽰𐽷 (pʾk /⁠bäg⁠/), 𐽰𐽶𐽸𐽶 (ʾydy /⁠edi⁠/), ܡܪܐ (mrʾ /⁠mara⁠/)
    Coordinate terms: 𐽲𐽰𐾀𐽳𐽺 (qʾtwn /⁠ḥatun⁠/), 𐽰𐽶𐽶𐽰 (ʾyyʾ /⁠iyä⁠/), 𐽲𐽳𐽺𐽽𐽳𐽶 (qwncwy /⁠ḳunčuy⁠/)
  3. (used by women) husband, male partner
    Synonyms: 𐽼𐽰𐽷 (pʾk /⁠bäg⁠/), 𐽰𐽶𐽷𐽰 (ʾykʾ /⁠igä⁠/)
    Coordinate terms: 𐽰𐽱𐽽𐽶 (ʾβcy /⁠ävči⁠/), 𐽰𐽶𐽿𐽶 (ʾyšy /⁠eši⁠/), 𐽷𐽶𐽿𐽶 (kyšy /⁠kiši⁠/), 𐽶𐽳𐾀𐽳𐽴 (ywtwz /⁠yutuz⁠/)

Declension

Declension of 𐽰𐽾
singular definite plural
nominative 𐽰𐽾 (ʾr) 𐽰𐽾𐾁𐽰𐽾 (ʾrlʾr)
genitive 𐽰𐽾𐽺𐽶𐽺𐽷 (ʾrnynk) 𐽰𐽾𐾁𐽰𐽾𐽺𐽶𐽺𐽷 (ʾrlʾrnynk)
dative 𐽰𐽾𐽷𐽰 (ʾrkʾ) 𐽰𐽾𐾁𐽰𐽾𐽷𐽰 (ʾrlʾrkʾ)
accusative 𐽰𐽾𐽶𐽷 (ʾryk), 𐽰𐽾𐽺𐽶 (ʾrny) 𐽰𐽾𐾁𐽰𐽾𐽶𐽷 (ʾrlʾryk), 𐽰𐽾𐾁𐽰𐽾𐽺𐽶 (ʾrlʾrny)
locative 𐽰𐽾𐽸𐽰 (ʾrdʾ) 𐽰𐽾𐾁𐽰𐽾𐽸𐽰 (ʾrlʾrdʾ)
ablative 𐽰𐽾𐽸𐽶𐽺 (ʾrdyn) 𐽰𐽾𐾁𐽰𐽾𐽸𐽶𐽺 (ʾrlʾrdyn)
instrumental 𐽰𐽾𐽶𐽺 (ʾryn) 𐽰𐽾𐾁𐽰𐽾𐽶𐽺 (ʾrlʾryn)
equative 𐽰𐽾𐽽𐽰 (ʾrcʾ)
directive 𐽰𐽾𐽷𐽰𐽾𐽳 (ʾrkʾrw), 𐽰𐽾𐽾𐽰 (ʾrrʾ)
similative 𐽰𐽾𐾁𐽰𐽶𐽳 (ʾrlʾyw)

Compound terms

  • 𐽰𐽾 𐽰𐽱𐽽𐽶 (ʾr ʾβcy /⁠är ävči⁠/, man and woman, wife and husband)
  • 𐽰𐽾 𐽰𐽶𐽿𐽶 (ʾr ʾyšy /⁠är iši⁠/, potency, virility, sexual drive) (eqv. Sanskrit पुरुषकार (puruṣakāra))
  • 𐽰𐽾 𐽼𐾁𐽷𐽳𐽻𐽶 (ʾr plkwsy /⁠är bälgüsi⁠/, penis, literally the indication of a man)
  • 𐽰𐽾 𐾀𐽶𐽿𐽶 (ʾr tyšy /⁠är tiši⁠/, male and female)

Derived terms

Descendants

  • Western Yugur: erə (erï)
    • Western Yugur: eren (eren, husband)
  • Old Uyghur: 𐽰𐽾 𐽰𐽱𐽽𐽶 (ʾr ʾβcy /⁠er-evči⁠/, wife and husband, literally man and the house-person)
    • Western Yugur: erehpdʐi (ereʰpǯi, married couple)

Proper noun

𐽰𐽾 (ʾr /Er/)

  1. a male given name
    𐽰𐽾 𐽰𐽺𐽳𐽷 𐽼𐽶𐽴𐾅𐽶ʾr ʾnwk pyz̤y /Är Änük Biži/
    𐽰𐽾 𐽼𐽳𐽶𐽾𐽶ʾr pwyry /Är Böri/
    𐽰𐽾 𐽼𐽳𐽲𐽰ʾr pwqʾ /Är Buḳa/
    𐽰𐽾 𐽼𐽳𐽶𐽾𐾀ʾr pwyrt /Är Bürt/
    𐽰𐽾 𐽲𐾄𐽳𐾀𐾁𐽳𐽲 𐽻𐽶𐾁𐽶𐽷ʾr q̈wtlwq sylyk /Är Ḳutluġ Silig/
    𐽰𐽾 𐽻𐽰𐽺𐽽𐽹𐽶𐽿ʾr sʾncmyš /Är Sančmïš/
    𐽰𐽾 𐾀𐽳𐽺𐽷𐽰ʾr twnkʾ /Är Toŋa/

References

  1. ^ Back-voweled variant.
  2. ^ Very rare.
  3. ^ Very rare.
  4. ^ Attested only once.
  5. ^ Attested as 𑀅𑀬𑀭𑁆𑀬𑀸𑀁 (ayaryāṃ /⁠ärän⁠/, men).
  6. ^ Attested as 𑀏𑀬𑀭𑁆𑀬𑀸𑀁𑀮𑁆 (eyaryāṃl /⁠eränl[är]⁠/, men).
  7. ^ Sense 3 only.
  8. ^ https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u0005seite2.jpg
  9. ^ https://bitig.kz/?lang=e&mod=1&tid=4&oid=127&m=1
  • Caferoğlu, Ahmet (1968) “är”, in Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü (Türk Dil Kurumu Yayınları; 260) (in Turkish), Istanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, page 73
  • Wilkens, Jens (2021) “(1) är”, in Handwörterbuch des Altuigurischen (in German), Göttingen: Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, pages 110-111
  • Yunusoğlu, Mağfiret Kemal (2012) Uygurca-Çince İdikut Sözlüğü[1] (in Turkish), Türk Dil Kurumu Yayınları, →ISBN, page 76